Sunday, March 29, 2009

Mizoram Supermodel lawmmanah buai a awm em ni?

Nikum December ni 12 zana Mizoram Supermodel atana puanLalthanmawii, Mawitei chuan Zirtawpni kalta, March ni 27, 2009 khan a lawmman dawn tur zinga mi nia sawi pawisafai Rs 7,000 a dawnga, hei hi a tira lawmman an dawn tur nia an sawi aiin a tlem zawk nia a hriat thu Mawitei chuan a sawi.

Mizoram Supermodel hi Entertainment Mizoram bultuma neih a ni, tun tum hi supermodel tum hnih an thlanna a ni a, a vawihnihna hian a tum khatah chu a boruak lamah a pha lo zawk nia hriat a ni bawk.

Supermodel contestant-te chuan lawmman pawisa fai an dawn tur hi a tirah chuan Rs 30,000 niin an hria a, mahse, hei hi organiser lam chuan ‘printing mistake’ an ti, niin thu kan dawng.

Kan thudawnna chuan supermodel atana thlan Mawitei hian December ni 12, 2008 zan khan pawisa fai engzat mah a dawng lo niin a sawi. Organiser lam chuan ticket an hralh that loh vanga pawisa hi pe nghal thei lo nia an insawi thu kan thudawnna chuan a sawi bawk.

Kan thudawnna chuan Mawitei hi contest zawh hnu Champhai lama a haw dawnah organiser te zinga pakhatin Rs 2,500 a pe a, chu bak chu Zirtawpni kalta khan Rs 7,000 a dawng leh, Rs 10,000 dawng anga a hming a sign thu a sawi bawk.

Kan thudawnna chuan lawmman sem dawnah Organiser-te chuan supermodel-in pawisafai a dawn tur hi Rs 20,000 tiin a puang niin a sawi a. Hei hi a video pawh en tur a awm thu a sawi a. Chutih laiin lawmman pawisa fai hi a tirah an hlan nghal lova, chutih laiin bungrua- TV, DVD, digital camera, mobile handset, khum, Spiker bag, Puma sneaker, etc te a dawng nghal thung.

Lawmman tur pawisa fai hi an innawr deuh hnuah Organiser lam chuan Rs 10,000 tur a ni tiin tan an khawh niin thu kan dawng a, chutih laiin final zana lawmman dawn an puannaah erawh supermodel-in lawmman hrang hrang a dawn bakah pawisa fai Rs 20,000 a dawn tel tur thu puan a ni a, hei hi a video-ah pawh en leh theih a a awm thu kan dawng bawk.

Mizoram Supermodel atana a thlan Lalthanmawii hi Ruantlang khaw chhuak niin, Champhai District Miss 2007 atan thlan a ni a, chumi hnuah Champhai hmingin Mizoram Supermodel 2008-ah a in-contest ve ta a ni. Mawitei hi feet 5.6in a sang niin a stats chu 31-26-35 a ni

Read more...

Thursday, March 26, 2009

NLUP - A thlawn mai mai dawn em?


¢ Lalthlamuana Ralte

Kum 25 kal taah khan tuna rorel lai Congress party hian kuthnathawktute dinhmun chawikanna tur ruahmanna an siamchhuak a, chu chu New Land Use Policy (NLUP) an vuah. India ram hmun hrang hrangah loneitute dinhmun siamthatna an buaipui thin a, chunga an hmalakna bulpui ber chu ram neih dan phung siamthat (land reform) hi a ni a, ram hman tangkai hi an thupui ber a ni thin.

Chutianga vaiho ruahmanna siam dungzui chuan kan ram loneitute tan ram hman tangkaina tur ruahmanna (land-ise policy) thar duanchhuah a ni ve ta. A hming han en mai hi chuan loneitute bik a kawk a, mahse, kum 1990 atanga congress sorkarin a taka a'n kalpui takah kha chuan loneih bakah eizawnna peng dang engemaw zat an huam teltir ta a ni.

NLUP hmasa zawk (kum 1990 atanga 2001 thlenga kalpui) kha a hlawhchham tih loh rual a ni lo. Khang hun lai khan sorkarin a a hlawhtlin/hlawhchham dan zirchianna a neih hriat a ni lo a, 'A hlawhtling' tia tang tlat thinte pawh hian mimal leh tute emaw sawi hi tanchhanah an nei chawk a ni.

Tichuan MNF party-in kum 10 chhung ro an rel a, eptu lama tang Congress party chuan mipui sukthlek ngun taka thlir chungin NLUP bawk chu an sawi thar leh a, nikum MLA inthlanah phei kha chuan an zawrh ber a nih nghe nghe kha. 'Cheng nuai khat sem' slogan-a hmangin mipui an hip ruih ruih a, inthlan result puan a nih meuh chuan mi zawng zawng beisei aia tam an tling ta thuau mai.

Tunhnaiah NLUP chungchang hian titi a titam hle a, cheng nuai khat dawn thuai thuai nghakhlel tak takte beng tithlep zawnga ram hruaitute thusawi thawm hriat tur te pawh a awm leh tan ta.

Inthlan dawn kha chuan sorkar laipuia hotu lawk lo kal apiang mai khan NLUP chu tha an tih thu an sawi niin media lamah kan lo hmu a. Khatiang khan an lo sawi tak tak a nih chuan sorkar thar lo pian veleh khan NLUP atan theihtawp an lo chhuah hial kha mi tam tak chuan an ring a. Mahse, tunah chuan enge kan dinhmun pawh hriat a ni ta rih si lo.

Interim budget pharh takah khan plan sum hmanna tur project leh programme dang pakhat mah tarlan a ni lo a, tarlan chi lah a la ni hek lo. Mahse, mak tak maiin, Revised NLUP atan cheng vaibelchhe 100 ruahman a nih thu kha a chuang tel tlat thung. Kha pawisa kha hmuh a la ni lo a, plan sum hmanna tur project dangte rualin full budget-a chuang tur chi niin a lang. Mahse, politics-ah chuan mipui tihlawma beiseina siam reng hi thil tul tak a ni miau si a le.

NLUP chungchanga sorkar hmalakna hi mi tam tak chuan a muang an ti. Tunhnai lawk khan NLUP buaipuitu tur Apex Board din a ni a, Chairman-ah chief minister niin, vice chairman chu R Selthuama, MLA a ni. Vanhela Pachuau, chief secretary chu member-secretary a ni. Cabinet minister-te leh parliamentary secretary-te chu member an ni bawk. Anni bakah hian prominent citizen atangin member turte ruat tur a ni a, ruat erawh a la ni lo.

Apex Board hnuaiah hian Implementing Board siam leh a ni a, R Selthuama, MLa chu chairman a ni. Member atan department head zawng zawng leh director-te ruat an ni bawk.

Inthlan dawn vel kha chuan NLUP monitoring cell din a nih tur thu te, mithiam tak tak ruat an nih tur thu te leh University nena thawhho te kha Congress hruaitute chuan an sawi a nih kha. Mahse, an theihnghilh palh a ni mai thei e.

Kumin hian Plan sum a pung vak dawn niin Mizoram sorkar hruatu liante hian an sawi a, a punna chhan tur pawh NLUP hi niin an sawi nghe nghe. NLUP atan hian chief minister-in plan proposal pawh department hrang hrang a siam belhtir hial niin an sawi.

Tunhnai khan Lalkhama, Planning Board vice chairman chuan NLUP atana plan sum dah tur hi cheng vaibelchhe 100 a ni tiin Zozam Weekly a hrilh a. Hetihlai hian R Selthuama, Vice chairman, NLUP Apex Board chuan annual plan-ah hian NLUP pawisa cheng vaibelchhe 120 dah a ni dawn, tiin Zozam Weekly a hrilh ve thung a, "NLUP bakah thil dang a ngai tel a, a vaiin cheng veibelchhe 120 ni zawkin ka hria," tiin a sawi.

Engpawhnise, Budget lailawkah chuan NLUP atan cheng vaibelchhe 100 chu dah a ni ta a, nakinah chuan cheng vaibelchhe 120 lai pawh chu a ni thei tho a ni. NLUP buaipuitu tur department hi rel fel tawh a nih leh nih loh chungchanga Zozam Weekly-in a biakpawhte chuan an sawi thei mai lo hlawm.

A nodal department tur hi Agriculture department ni mai tura ngaih ni mah se thu chiang chiah a la awm lo nia thu dawn a ni.

R Selthuama chuan nodal department chu agriculture department hi a ni rih phawt dawn niin Zozam Weekly a hrilh a, thlak tumna a awm leh awm loh a hriat loh thu pawh a sawi.

Apex board leh implementing board hi an la thukhawm lo a, ruahmanna pawh an la siam lo bawk. Mipuiin an nghahhlelh em em laia sorkar a la inpuahchah that tawk loh chhan hi sum a la awm loh vang a ni mai thei.

Hemi chungchangah hian Zozam zawhna chhangin NLUP implementing board chairman chuan: "Thil har a ni lo a, pawisa a awm phawt chuan ruahmanna kan siam ang a. Manual te pawh kan siamtha ang a, tunhmaa mi a tha lo lei te kha siam that a ngai a. Tunhmaa mi anga trade tam duah pawh kha a tha tawhin a rinawm lo a, trade tlem zawka siam a ngai ang. Implementing board chuan kar hnih chhung chuan kan zo mai ang," a ti.

Heti zawng hian ngaihtuah ta ila, August thla velah full budget kan nei thei turah ngai ila, chuti a nih chuan NLUP pawisa pawh chu hman theihin a awm tawh dawn tihna a ni ang. Mahse, inpuahchah chhung leh thil dang buaipui nan hun engemaw chen hman leh a ngai ang a, fur ruah tlak lai te a lo ni bawk ang. Kumin chhung hi chuan inpuahchahin hun kan hmang ral mai thei a ni. Sorkar chak leh chak loha zir a ni ang.

NLUP chungchanga mi thenkhat buaina chu eng policy nge a nih tih hi a ni. A tira hriat dan kha chuan development project/policy liau liau niin a lang. Retheite chhanchhuahna mai bakah ram hmasawnna keng tel policy ni turah a ngaih theih. Mahse, nikuma Mizoram Pradesh Congress Committee General Assembly (11th April,2008) ah khan an president-in ti hian a sawi a: "NLUP hmangin Zoram ding leh vang kan tuamchhuak ang a. NLUP hi kan development programme a ni lo a, miretheite khaichhuah a, leirem rahtirna tur a rahbi tuksakna tur a ni. Development programme chu tam tak kan nei a, mipuite eizanna tidanglam khawp a ni ang," tiin.

Development programme dang lian tham an sawi hriat tur a la awm lo a, NLUP ber hi an sawi lar a ni si. An party hruaitu dangte han zawh pawh hian development programme angah an ngai niin a lang bawk si. Dik tak chuan sorkar laipui hian rethei khaichhuahna programme (poverty alleviation programme) tam tak an nei sa a, a dang han siam leh hi an pawm lo ang tih pawh hlauhawm tak a ni. Tuna an kalpui danah pawh hian development programme a hawi zawk ngei chuan a lang bawk si.

NLUP chungchanga pawimawh ta ber chu a lekkawhtu apex & implementing board-te hian theihtawp chhuaha hma an lak hi a ni. Hlawhtlinpui tum tak takin hma an la turah ngai phawt ila a tha awm e. Tun tum NLUP zet hi chu inbumna chi a ni mawlh lo a nia.

Read more...

Enga'n biahthu min lo hlan?

April ni 11, 2008 a ni a, Vanapa Hall-ah MPCC chuan general assembly an hmang a nih kha. An president Lal Thanhawla chuan mipui pungkhawm hmaah thu sawiin, "Naktuk naktipah zangkhua a bungbu dawn a, Jubilee dar kan vaw dawn," a ti a nih kha.


"Zan hi a ral lek lek tawh a, khua a var dawn ta e," a ti a nih bawk kha.

"Kan sorkar huna kan ngaih pawimawh hmasak ber tur chu retheite chhanchhuahna beihpui thlak a ni," tia sawiin, "Zoram ei leh bar thawkchhuaktu berte chu loneitu, huan neitute leh kuthnathawktute an ni ber a. Heng bakah hian eizawnna ngelnghet nei lote tan NLUP hmangin scheme thar kan siam dawn a ni," a ti.

NLUP chungchang sawi zawmin, "NLUP-in Zoram dung leh vang kan tuamchhuak leh ang," a ti a, "NLUP-ah hi chuan cheng nuai khat emaw, an mamawh leh trade thlan a zira chu aia tam deuh pawh ruahman a ni ang," a ti.

NLUP chu Congress policy a ni a, eng tik lai mahin an ngawihpui ngai lo ti hial pawhin a sawi theih ang. 2007 kum laihawl atang khan uar lehzualin an aupui a, mipuite hnenah 'NLUP thami' an zuar ta a ni.

July ni 20, 2007-ah khan MPCC chuan 'kuthnathawktute chawikanna leh retheite chhanchhuahna tur' tia an sawi - "New Land Use Policy Changtlung zawk" tih chu an tlangzarh a, chuta tang chuan NLUP chu Zoram titi a ni zui ti tih hial.

MPCC president chuan hemi tum hian thu sawiin, NLUP hi tunhmain an lo kalpui tawh tih a sawi a, "Khatih lai khan bul tan tir kan nih avangin sorkar lam leh mipui lam pawhin tih dik tawk loh leh felhlel a awm ang tih kan ring a. Khati chung khan NLUP dawngtute khan an chhawr tangkai hle a, tunah chuan hun tharah kan chuangkai tawh a, Pathian zarah sorkarna kan neih leh chuan NLUP hi belhchian dawl zawk leh pawisa pawh kuthnathawktute tana bultanna thamin kan sem ang," a ti.

Chuta tang chuan NLUP chu auhla berah an neih zui ta nghal a ni. NLUP an lo aupui thin dan thenkhat i'n thlir thuak thuak teh ang.

July ni 31, 2007-ah khan MPYCC executive meeting chu Congress Thalai office-ah neih a ni a, he huna Congress Thalai hruaitu kalkhawmte hmaah thu sawiin Lal Thanhawla, MPCC president chuan, "Pathian leh mipui zara Congress-in sorkarna a chang a nih chuan, rethei zawk ten leirem an rah theih nan NLUP changtlung zawkin kan kalpui ang a, kan sorkar laia NLUP dawnga hlawhtlinpui ta te, hlawhtlinpui lova inchhir ta em emte hun tha han pek leh hi kan chak a, ruahmanna fel zawk kan duan tawh angin a mipui leh sorkar pawh kan hlawhtlin ngei kan beisei a ni," a ti.

"NLUP leh thalaite khawvel thar kan din tur atang ringawt pawhin term khat kan sorkar chuan a term hnihna phei chu a chiang sa turah kan ngai a. Hemi tihlawhtling tur hian thalaite'n theihtawp chhuaha hma in lak a ngai a ni," a ti nghe nghe.

November ni 6-ah khan Mamit Chhim Veng YMA Hall-ah Mamit District Block Congress Conference neih a ni a, chumi tum chuan thu sawiin, MPCC president, tuna chief minister ni ta chuan: "Kum 2008 MLA Election-ah sorkar kan siam chuan NLUP bul kan tan leh ang a, chhung tin hnenah tanpuina cheng nuai khat kan pe ang," a ti.

"Congress-in 'kan ti ang' kan tih chu kan ti thin; remna leh muanna a lo thlen theih nan 'kan lalthutthleng kan kian ang' kan ti a, kan intiam kan tihlawhtling a, chumi hnuah 'NLUP leh rangva kan sem ang' kan ti a, miin min rinpui lo. Mahse, miretheite tanpui nan kan thutiam kan tihlawhtling," a ti bawk.

Hemi tum hian R.Selthuama, MPCC general secretary, tuna MLA ni ta, NLUP Apex Board vice chairman ni ta pawhin thu sawiin, "NLUP sawiseltute hi chu NLUP dawn ve ngai lo mi hausa an ni a, thatchhiatna siamtu tur ni lovin mi taimate tanpuina tur a ni," a ti.

MPCC president Lal Thanhawla chuan December ni 6, 2007-ah khan Lungleia Congress Office-ah Congress zawm thar a lawmluhnaah thu sawiin, "Congress party chuan miretheite chhanchhuak turin a ngaihna kan hria a ni," tiin NLUP chungchang hi a sawi.

"Kuthnathawktute chhanchhuahna tura kan programme, NLUP hi mi thenkhatte'n sawi bawrhbangin, a theih loh ti tein an tawng mek a. Miretheite chhanchhuak tur hian a ngaihna hriat a ngai a, keini chuan a ngaihna kan hria a, kan policy leh programme te hi central-in min tih hlawhtlinpui zel dawn a ni," a ti bawk.

Mizoram Pradesh Youth Congress Committee (MPYCC) chuan August ni 30, 2007-ah khan thuchhuah siamin, August ni 30, 2007-ah Diakkawn Community Hall-ah Special District Conference-cum-Political Training, Kolasib Block Congress Committee huaihawtin neih a ni a, chutah chuan MPCC president Lal Thanhawla chuan tiang hian a sawi tiin an tarlang:

"Pathian leh mipuite khawngaihna zara kan kuta sorkarna a awm tuk atangin NLUP changtlung zawk hi tan nghal a ni ang a, mirethei leh pachhia te'n lei rem kan lo rah leh theihna turin chhungkaw tinah an trade thlan ang zelin cheng nuai khat chuang kan pe tawh dawn a ni," tiin.

"A hlawhtlin ngei theihna turin thingtlang khawtinah survey committee din a ni ang a, theihtawpin a enzuina (monitoring) hna thawh a ni bawk ang," a ti niin an tarlang bawk.

"Hetianga huaisen tak leh rin ngama Pu Hawla'n Congress party-in sorkarna a chan veleha a tih tur a tarlang hi Congress Thalai chuan kan chhuang em em a ni," tiin MPYCC chuan thuchhuahah hian an ziaklang nghe nghe.

December ni 14, 2007-ah khan MPCC senior vice president R Lalzirliana, hetih hun laia opposition MLA chuan a bial Tawizo khuaa Congress zawm tharte a lawmluhnaah thu a sawi a, Congress-in sorkarna an chan chuan NLUP changtlung zawka semin miretheite an khaichhuak dawn tia an sawi chuan Mizoram hmun hrang hranga kuthnathawktute beng a verh tan a, an tan dinchhuahna hun remchang nia hriain an sorkar ngei theih nan Congress zawmtu an pung zel, tiin MPCC sr vice president chuan a sawi, tiin MPCC chuan thuchhuah an siam.

"Hetianga Congress party boruak a san zel lai hian party thenkhatin, 'a thlawna pawisa sem a tha lo, NLUP an sem tak tak thei lovang' tiin cencus record nen an khaikhin a, a chhiarkawpin an chawk a, a theih loh dan tur sawiin campaign an bei mek a. NLUP changtlung zawk kan tiam avangin chief minister leh midangte an mangang em em a, a sawichhiat dan tur an zawng ngar ngar a," tiin, "Hei hi an hriat loh vang a ni," Congress MLA chuan a ti niin thuchhuah chuan a sawi.

MLA chuan NLUP hi budget atanga 5% chauh pawhin an sem thei dawn tih a sawi, tiin thuchhuah chuan a sawi.
Congres an sorkar laia NLUP sem a nih khan budget cheng vaibelchhia 120 atanga 10% sem nia sawiin tuna budget cheng vaibelchhia 850 atang chuan 5% pawhin NLUP hi a sem theih dawn a ti, thuchhuah chuan a ti.

MPCC thuchhuahin a tarlan dan chuan, MPCC senior vice president chuan: "Kut hnathawktute lo mangang suh u, a tak taka NLUP kan sem theih nan Congress sorkar a ngai a, chumi tur chuan theihtawp chhuahin mahni theihna zawn apiangah hna thawk ila, a nghaha nghahchhuah ni lovin, a thawha kan thawhchhuah zawkin min sorkar tir dawn a ni," a ti.

"Keini chuan NLUP kan sem theih dan tur kan chiang a, hei hi kuthnathawktute tan mai ni lo, MNF sorkarin mipui lam hawi hmasawnna a kaltir loh vanga tawrhna nasa tak lak atanga mipui chhanchhuahna tur a nih avangin kan tiam ngam a, kan ti thei ngei dawn a ni tih kan chiang bawk a ni," a ti bawk.

"New Land Use Policy Changtlung zawk" tih bu, MPCC tihchhuahah chuan NLUP dawngtute chu chaw an funsak dawn niin an tarlang. "NLUP tluang leh hlawhtling taka a thawh nan 'A chaw funsak' a ni tawh dawn!" an ti a, "An thla tin ei tur buhfai leina tur thlengin pek an ni tawh ang," an ti bawk.

MPCC general secretary, tuna planning board vice chairman ni ta, Lalkhama pawh hian thuthar lakhawmtute a kawm tumin 'chaw funsak' chungchang hi a lo sawi tawh a, NLUP hnuaiah chhungkaw 120000 vel an awm an rin thu a lo sawi tawh bawk.

Chutiang a nih laiin Assembly Session kal meka Mizoram sorkar hruaitute thusawi atang chuan NLUP hi chhungkaw tinin an dawng dawn em tih a chiang ta lo hle a, a dawng tur te pawhin kum 20 emaw lai te an nghah a tul hmel viau bawk. Campaign laia an zawrh dan leh House-a an sawi dan a inang ta chiah lo a, mipui rilru-ah zawhna a lo piang ta a ni.

Inthlan campaign lai khan cheng nuai khat dawn beiseiin mi tam tak chu cheng hnih pein Congress-ah an inziaklut a nih kha.

Read more...

Zaithiam larte'n sex vanga hmingchhiat an hlau

¢ BCh-a

Mipat hmeichhiatna hmang lai video chu an inpe chhawng sup sup a, a changtunu leh changtupa chu Mizo an ni. A changtupa hmel a lang lo a, a changtunu erawh a lang chiang hle.

Lang lo tura thuhruk engmah a awm lo, 'engkim a lang'. A changtunu tan chuan Mizoramah awm ngaihna a awm ta lo, ram dangah a pem ta daih a nih pawhin a mak hran lo. Chutiang boruak tawng Mizo nula vanduai kan nei ta nual.

Sap ramah chuan celebrity thenkhatin intih larnan an sex video an tlangthan 'lui' palh a, eng emaw ti takin intihlarna tha tak a ni ve thei tlat. Anni ramah chuan mipat hmeichhiatna hi chuti teh chiamin an serh teh run lo emawni chu aw, tih hial tur a ni.

Paris Hilton kan hria, Pamela Anderson pawh kan hria, midang pawh - sex video internet-a leak-out milar thahnem tak an awm. Anni chuan chuti takin an chhiatpui lo emawni ti tur a ni a, a hma aiin an larna a zual sauh ni te pawhin a ngaih theih lehling!

Pasal tur an hnawn phah chuang lem lo a, mak ang reng takin an luck phah zawk hial em ni chu le!? Hollywood star sex video leak-out vanga ram danga pem bo ta daih emaw, an career chhiat phah ta vek sawi tur an vang viau.

Mahse, Mizoram chu sap ram letling hlauh a ni. Hmanni lawkah zaithiam pakhat sex video nia sawi a darh a, a mipa hmel a lang ve lo. A hmeichhia nia sawi tan chuan men ngaihna a awm lo. Tunah phei chuan Mizoramah pawh a awm ta lo.

Hemi hma lawk hian zaithiam pakhat bawk saruak ngialngan thlalak a darh tawh bawk a, chu nu pawh chu Mizoramah a rawn haw ngam tawh lo, an ti. Amah an hriat lohna hmun sap ramah a la awm bo ta reng.

Sex vanga lar hi kan Mizo nula lar ten an hlau ta hle a, lar rau rauah heti zawng kher khera lar hi chu an chak lo. An chak lo a ni satliah lo, thenkhat chuan meidil kal an hlauh tluk zetin an hlau!

B Malsawmtluangi, SP-i chuan: "Hetiang zawng hian lo hmingchhe ve ta ila chuan ka chhe vek ang, mi min zah der vena kha ka hloh tawh dawn. Miin min ngaihnep phah vekin ka ring. Hetiang zawnga mualphona hi chu mualphona vawrtawp a ni," a ti.

"Khawvelah hian hemi kawngah hi chuan tumah an rinawm loh," tiin hetiang video kher hi chu siam a tum loh thu a sawi a, hetianga sex video a darh fo mai hi mipate rinawm tawk loh vang niah a ngai bawk.

Lalruathlui, Hlutei pawhin sex vanga hmingchhiat chu a hlau ngnang mai: "Hlau tak ka ni, meidil kal ka hlauh tlukin ka hlau. Hetiang video hi thil tul lo lutuk a ni tawp mai. Ka dam chhungin ka tih ka ring lo," a ti.

Chutiang chu a chungah lo thleng ve ta se chhiat phah vek turah a inngai, "Ka chhe viau ang, mi thinlungah ser nung a awm tawh dawn tlat," a ti a, a career pawhin a chhiat phah vek a ring,

"Hetiang lamah hi chuan a (career) a chhe vek ang, a ngaihna a awm lo. Pathian duh loh zawng a nih chu thu hranah pawh dah ta ila, a khawvel zawnga ngaihtuah pawhin ka chhiatphah ang. Kha thil kha mi mitthlaah a lang tlat tawh dawn a," a ti bawk.

Hlutei chuan: "Pathianin a duh leh tul a tih chuan mi a timualpho thei a, chumi hnuah mipui thinlungah ngaihdamna te a intuh leh thei a..mahse...chutiang pawh chu ni se..." tiin engti zawng pawhin heti lam khera lar hi chu a duh loh thu a sawi.

Sihphir nula Zomuanpuii pawhin hetiang kawng khera hmingchhiat hi a hlauh ber a ni; "Tiang te chu a hlauhawm, a mualpho thlak, nakin zelah keimahni future tur pawh a chhe vek. Lo innei ta lo phei ila chuan, mi min ngaihdan a hniam vek tawh dawn a," a ti.

Hetiang zawnga lar chu a tum lo; "Ka tum lo hrim hrim, mipate hi an sual ka ti, a hmeichhiate phalnaa ti leak-out an nih chu ka ring lo. Hetiang tih ching mipate hi tha ka ti thei lo, pasal atan pawh ka duh lo. Hmeichhiate timualpho duhtu mipa chu a na thei ang bera hrem ni se," a ti bawk.

Josephine, Jojo tia kan hriat lar pawhin a hlau. "Ka hlau rapthlak. A tihreh dan a awm tawh dawn si lo, a film kha delete leh pawh ni se mi rilruah a thi thei tawh lo hrim hrim. Hetiang hi chu dam chhung chhiatna ka ti mai," a ti.

Hetiang hian lo hmingchhe ta se a career a chhiat vek a ring; "A chhia ang, mahse, a êng zawnga thil thlir hram hram ka tum ang a, a harsa ngawt ang," a ti a, hetianga hmeichhiate timualpho duhtu mipa, mahni inthup leh si te chu lung ina tantir ni se a duh bawk.

Rosy K.Remsangpuii pawhin hetiang zawnga lar chu a hlau a, hmeichhiaten nun uluk ngai a ti bawk.

"Kan tih miau loh chuan hlauhthawn tur a awm lo, leak-out tur a awm loh na na na chuan kan rilru a hahdam mai ang," a ti.

Rosy chuan tunlai thuziak thenkhat ngaimawh a neih thu sawiin, "Artical thenkhat, inngaizawng, inhmangaihte inkarah sex hman a pawi lo ti ang zawnga ngaih theih tur ka hmu zauh zauh a, hetiang hi tha ka ti lo. Miin an lo chhiarin, tleirawl te te pawhin an inhmangaih chuan sex hman a pawi lo ti zawngin an ngaih phah thei a. Hei hi chu Pathianin nupa inkarah chauh hman tur a ti a ni," a ti.

Hetianga hmingchhiatna tawk ta se a hmalam hun a chhiat phah vek ang em? Rosy chuan, "A mihring a zir a ni. Ka lo hmachhawn dan leh kan beih let dan a zirte pawh a nih theihna chen thui tak a awm ang," a ti.

Mimi Lalzamliani chuan hetiang hi hmeichhiate tan mualphona tawpkhawk niin a ngai a, chutianga mualpho ve chu a hlau khawp mai. "Ka hlau, hetiang hian lo hmingchhe ve ta ila, lo leak-out se, mihring chu thil ti sual thei kan ni a, ka thiam loh a nih chu ka pawm ang. Mualphona tawpkhawk a ni," a ti.

"Ka future a chhe vek ang," a ti tawl! "Engmah ka ni tawh lo ang, mahse, hetianga min timualpho duh a nih chuan anmahni pawh ka zep bik lo ang, kei pawhin ka timualpho ve ang," a ti bawk.

Mimi Renthlei pawhin sex vanga hmingchhiat chu a hlau. "Ka hlau ropui. Khatiang zawnga lar nih chu a lawmawm hauh lo ang," a ti.

A future pawh a chhiat phah a ring, "A chhe vek ang, kan Mizo society ang chuan hetiang hi kan la pawmzam ve mai mai thei lo," a ti.

Chutianga hmingchhiat chu a tum lo. "Ka la tum ngai lo hrim hrim," a ti a, Mizo hmeichhiate fimkhur turin a chah mawlh mawlh, "Mizo chu kan la tlem a, tute pawh hi kan inhre tawn thim them a, inti mualpho thei vek kan ni," a ti bawk.

Lalmuankimi, MK-i pawh hetiang zawnga hmingchhiat chu a hlau. "Hlau ang chu, a mawi lo, a mualpho thlak. Private thil public-a pholan chu a zahthlak ngawt ang," a ti.

A hma lam hun pawhin a tawrh a ring; "Tu nge chutiang tawh hnuah chhuak chhuak duh tawh ang. A zahthlak dawn em asin," a ti a, hetiang video ti darhtu chu dan anga a na thei ang bera hrem ni se a duh.

"Dan te pawh a awm ka ring a, a tichhuaktu chu dan hmangin a na thei ang bera hrem ni se, dan te pawh a nihna taka lekkawh ni se," a ti.

Read more...

Zoram Football a Te Ngai Lo Khawzawl An Lian Thar Leh

Mizoram Football Association in a ngaihhlut ber tournament kum tina neih thin, a vawi 10-na Champhaia neih ah chuan rin kai em em lo Khawzawl Zone football chuan champion nihna lallukhum an khum ta daih mai.

Football ah hian a thiam ber ber an champion reng lova, hetiang level chinah hi chuan a tu pawh champion thei vek an ni tih Khawzawl hian an tarlang chiang hle.

23rd March 2009 a Champhai Chhangphut field a final khelhah hian SSA football club leh Khawzawl zone football association hi chak zawk tur hriatthiam har khawpin an innawr tawk a. Hun tawp nana minute 5 chauh a awm tawh tihah khawzawl lam free kick an hmuh chu mawi lutuk maiin an captain Chhanchhuaha chuan goal-ah a chantir a. Zing atanga khuang nen a kotlanga khawzawl mipui lo thawk chho tawh chu an thawm a tha kher mai. SSA lam hian nawr let an han tum ngial naa hunin a daih ta lova, 1-0 in MFA cup ngaihhlut ber chu an chawi hawng ta a ni. best player awars chu Chhanchhuaha, Khawzawl captain chuan a dawng bawk.

Tun kum MFA cup ah hian Mizoram hmun hrang hrang atangin ream 12 an tel a. March ni 10 khan tan a niin Aizawl atangin F/C Kulikawn, Dinthar F/C, SSA footbal club, Luangmual F/C, College veng F/C an kal a. Chhim lam atangin Lawngtlai, Hnahthialzone footabll association, Electric veng F/C,Zotlang F/C Champhai district atangin Tlangsam football club, Youngers F/C champhai, Khawzawl zone football association te an tel bawk.

Group league a khelh anih hnuah F/C Kulikawn leh SSA football club, Dinthar F/C leh Khawzawl zone te hian semi final an thleng a. Aizawl a\anga club hlun pathum leh Khawzawl ho zawng-ah hian Khawzawl hian ropui ber nihna an chang ta a ni. MFA cup khelh anih chhung hian yellow card 73 pek an ni a, red card 2 awm in goal 61 a lut a ni.

Final-ah hian Pu Nghaklianmawia, Secretary, Sports and Youth Services chu khuallian a ni a. He hunah hian thu sawiin khuallian chuan, “Mizote hi infiamnah hian kan hniam lova, kan hniam lohzia entirin kan tlangval tam tak chuan tunah hian pawisa tam tak tak hlawhin India ram hmun hrang hrangah eizawn nan football an khel a ni” a ti a. Mizo thalaite leh naupangte chu heng tuna lo hlawhtling ta te ngaihtuaha reng chunga infiamna lama ngaihtuahna ape turin a chah bawk a ni.

MFA in he cup hi a ngaih pawhmawh ang ngeiin Aizawl atang pawhin MFA hruaitu lian KC Rinmawia, senior vice president leh hotu engemaw zatin Champhai inkhelh ropui hi an tawiawm bawk.

Champhaiin an thleng zo tak zet: MFA cup hian Mizoram district hrang hrangah thlen kula a ni thin a. Hun kal tawhah District Hqrs. hrang hrangin hneh takin an lo thleng tawh thin a. Tun kum pawh hian Champhaiin an thleng zo kher mai. Hun rei tak atang tawh khan Champhai district football Association chuan an lo ur lawk tawh a. GDFA president Lalnunmawia chuan, “Kan inbuatsaihnaah Champhai a deptt. te thawhpuina a tha a, kan association kan thawkho tha a, mipuiin min tawiawm tha a, kan hlawhtling a ni” a ti. Organising Committte dinin an district huamchhunga sawrkar department hrang hrangte chu mawhphurhna an pe a. A khaw pum pui a V/C zawng zawngte chu phungbawmah an sawm a. Group YMA pawhin veng tina an branch te tan la turin an ngen bawk. Department ten sum leh pai leh a tul an thawh a. Inkhelh dawn apiangin fire service lamin ground khu lutuk tur an theh huh ziah bawk. An tanrual tlan em avangin buai lutuk lovin an kalpui thei a ni.

Dinthar F/C manager T.Vanlalhluna chuan, “Kan thlenna vengchhungah khawtlangin min duat a. Anmahni veng team ang chiahin min en a. Match kan neih dawn niin zingkarah YMA aurinna in an au a, min support turin veng mipui an thawkchhuak mup mup mai a. Rilru hi a lawm takzet a ni” a ti a.

F/C Kulikawn manager Biakzuala pawhin an thlenna veng ten an tawiawm tha lutuk chu mak a tih zawk thu a sawi bawk. Players tam tak chuan Champhaiin an lo mikhual danah an hlimzia an sawi a. Player pakhat chuan mikhual chunga tha chu Champhai an lo ni, a ti hial.

Chanoa Award: Mizoram football a mi tangkai, a hun tam tak football buaipui a hmangral, Mizoram pawnah pawh team te lo zinpui thintu, referee chhuanvawr, kum 2007 Wai Wai cup khelh anih laia boral ta Robert L.Pachuau (Chanoa) nu leh pa Pu Lalbiakthanga Pachuau te chuan Chanoa hming hian referee tha ber tur award an siam a. He lawmman hian certificate bakah Rs 3000 a keng tel nghe nghe a ni. Chanoa Award hi Duhkima, first class referee chuan a dawng a ni.

Read more...

July thleng daih tur Budget chu

¢ Lalremruata Renthlei

Thawhtanni chawhma lamah khan chief minister Lalthanhawla, finance changtu chuan kum 2009-'10 chhunga Mizoram budget lailawk (interim budget) a pharh a, hemi rual hian kum kal lai 2008-'09-a sum dil belhna (Supplementary demands) bakah thla li chhunga sorkar sum hman tur dilna (vote on Account) a pharh tel bawk. Vote on account budget ni mah se kum 2009-10 chhunga Mizoram budget ruahman lawk chu cheng Vbc 3026.89 a ni a, hetihlai hian kumin April leh July inkara sum hman tur mamawh chu cheng vbc 1068.96 nia chhut a ni.

Sorkar tharah hian mipuiin beiseina sang tak an nei a, rei lo te chhunga kalphung thar hmuh an beisei ni pawhin a lang. Kalphung thar kan tih te, hmasawnna kan tih te hi budget pawisa hmanga thawh chi a nih avangin Congress sorkar thara budget hmasa ber hi pawimawh hle tura ngaih a ni. Mahse, chutiang chuan thil a kal ta lo a, a hma lama ram hruaitu lawkte lo sawi lawk tawh angin interim budget chauh pharh a ni ta a, April thla atanga July thla thlenga Mizoram sorkar pawisa hman tur chauh pass a ni dawn ta a ni. Budget pum chu a hranpaa la pharh leh a ni ang.

Finance changtu Lalthanhawla chuan budget pharh ruala a thusawi (budget speech), minute 19 chhung awhah chuan a bultanna atan Mizoram economy dinhmun a tarlang a. Khawvel pumah sum leh pai harsatna a thleng mek a, India economy-in a tawrh lohna turin sorkar laipui leh Reserve Bank of India pawhin hma a la a. Heng hmalakna zul zui hian harsatna lo thleng tur laka invennan Mizoram sorkar pawhin sum hmuh leh hman chungchang leh thil dangah hma a la dawn a ni, a ti.

Time series data hmuh theih atanga a lan danin India ram economy tlahniam hian Mizoram economy a nghawng dan chiah hriat theih a la ni lo tih a sawi lang bawk.

Kum 2008-09 chhunga Mizoram sum thawhchhuah belhkhawm (Gross State Domestic Product) chu (1999-'00 pawisa hlutna anga chhutin) cheng vbc 2495.16 tling tura chhut a ni a, pawisa kum thar 2009-'10 hian cheng vbc 2542.78 tling tura beisei a ni a, za zela 5.92-in a thang dawn niin a lang.

Kum 2008-'09 chhunga budget sum ennawnna

Tax Revenues

Chhiah tlingkhawm atanga hmuh tur ennawn (revised estimate) hnuah cheng vbc 522.63 tling tura chhut a ni. Chhiah lakkhawm zawng zawngah hian Mizoram sorkarin a lak leh sorkar laipui nena chhiah intawm kan neih te a tel a ni. Mizoram sorkar lak (State's own tax revenues) bik chu cheng vbc 94.82 niin sorkar laipui nena intawm atanga hmuh tur chu cheng vbc 427.81 a ni. Kum hmasa budget a chhut lawk (cheng vbc 74.56) aiin state's own tax revenue hi cheng vbc 27.17-in a pung a, hei hi VAT atanga chhiahlak a pun vang a ni. Sorkar chuan revised estimates-ah chhiah lak a titlem na a, budget a hmuh tur chhut lawk cheng vbc 427.81 hmuh tlin hram tum a ni.

Non-Tax revenues
Mizoramin chhiah ni lo thil dang atanga pawisa a hmuh tur (non-tax revenue) a chhut that leh chu cheng vbc 161.42 a ni a, chu chu kum hmasa budget-a chhut lawk cheng vbc 117.26 atanga a punna chu za zela 37.66 lai a ni dawn. Non tax revenue pun theihna chhan hi kawlphetha hralhna atanga lo kal a ni.

Grants-in-aids
Kum 2008-09 chhunga sorkar laipui atanga tanpuina (Grants-in-aid) hmuh tura chhut nawn leh pawh cheng vbc 2017.71 lai a ni a, chu chu budget estimate cheng vbc 1598.23 atanga chhutin za zela 26.25-in a pung. Grants-in-aid a pun theihna chhan chu plan scheme thenkhat atana Central Assistane a pun vang bakah Centrally Sponsored Schemes, Central Plan Schemes leh Special Schemes of NLCPR leh NEC atanga sum lo kal that vang a ni.

Capital Receipts
Revised estimates 2008-09-a capital receipts (Sum puk, loan rulhna, etc.) hmuh theih zat tura ngaih chu cheng vbc 141.69 a ni. Hetah hian Public debt Cheng vbc 113.47 leh recovery of loans and advances Cheng vbc 28.22 a tel nghal bawk.

Budget estimate aia sum puk (public debt) san chhohna chhan hi economy siamthatna atana cheng vbc 15.00 puk a nih vang leh Annual plan atana hman tur open market atanga Cheng vbc 18.30 puk vang leh REC’s loan Cheng vbc 4.87 lak vang a ni.

Expenditure
Revised estimates 2008-09-a state sum bawmpui (consolidated fund) atanga sum hman tura chhut chu cheng vbc 3199.37 a ni. Revenue expenditure chu cheng vbc 2462.96 leh capital expenditure Cheng vbc 736.41 a ni. Non-plan expenditure chu cheng vbc 1777.49 niin plan expenditure erawh cheng vbc 1421.88 a ni thung. Plan expenditure pun theihna chhan hi Centrally Sponsored Scheme, Central Plan Schemes leh special schemes, heng - NEC, Non Lapsable Central Pool of Resources hmanga sorkar laipui atanga sum hmuh a pun vang a ni.

Fiscal Indicators
Kum 2008-09 hian Mizoram Fiscal Responsibility and Budgetary Management Act, 2006-in a phut ang thlapa sum tihchet a ngai a, a buaithlak viau. State leiba tlingkhawm (Gross Fiscal Deficit) chu state sum thawhchhuah zawng zawng (GSDP) atangin 3 per cent-a tihhniam tur a ni a, Revenue deficit (revenue account a sum indaih lohna) chu nuaibo a, kum tharah chuan sum hmanbang (revenue surplus) a awm theih ngei beisei a ni.

Revenue Surplus
State sum dinhmunah hian revenue surplus neih a ni ta fo mai. Tuna chhut dan chuan Revenue surplus hi cheng vbc 238.79 a tlin theih rin a ni.

Fiscal Deficit
Kum 2009-09 a revised estimates a sum indaih lohna belhkhawm (Gross Fiscal Deficit) chu Cheng vbc 371.51 a ni a. Sorkar laipui chuan fiscal deficit hi kum 2008-09 ah 3.5 per cent in a tihniam a phalsak (a hma chuan 3% a ni) bawk.

INTERIM BUDGET 2009-10
Finance changtu Lalthanhawla budget pharh hi kum tluan daiha buatsaih ni mah se annual plan kan la neih loh avangin a kimchang thei lo a, chuvang chuan Budget Lailawk (Interim Budget) tia sawi a ni. Hei vang hian Annual Plan pawh kum kal laia mi Cheng vbc 1000 anga chhut rih a ni. Kum 2009-'10 Interim Budget chu:

Revenue Receipts
Chhiah leh thil dang atanga lakluh (Revenue receipts) zat tura ruahman chu cheng vbc 2473.81 a ni . Hetah hian state sorkarin ama puala chhiah a lak zat tura ruahman chu cheng vbc 116.29 a ni a, chhiah ni lo thil dang atanga state sum hmuh tur (State non-tax revenue) pawh cheng vbc 181.14 a ni a, state sum thawhchhuah tur belhkhawm chu cheng vbc 297.43 ni tura ruahman a ni. Sorkar laipui nena chhiah intawm atanga sum hmuh tur zat chu cheng vbc 409.78 ni tura ngaih a ni a, sorkar laipui atangin tanpuina 'grants-in-aid' Cheng vbc 1766.60 hmuh beisei a ni bawk.

Capital receipts
Loan leh rulh leh ngai tur chi-a pawisa puk hi capital receipts chu a ni. Pawisa kum tharah hian chutianga bat belh chu cheng vbc 72.99 tling tura ruahman a ni a, loan rulhna atangin cheng vbc 30.01 hmuh beisei a ni bawk.

Expenditure

Revenue expenditure
Budget pawisa tam ber hi sorkar inrelbawlna leh inenkawlna atan hman a ni a, chutiang chu Revenue expenditure an ti. Kum 2009-'10 chhunga revenue expenditure atan Cheng vbc 2423.03 ruahman a ni.

Capital expenditure
Rotling thil siamna tur leh loan rulhna tur vel atana sum hman hi capital expenditure an ti a, hemi atana sum ruahman chu Cheng vbc 603.86 a ni.

Annual Plan 2009-10
Sawi tawh angin Annual Plan zat tur hi tihchian a la nih loh avangin Mizoram sorkar chuan development chungchangah sawi thui theih vak a la nei lo. Mahse, finance minister chuan a Ministry-in a ngaih pawimawh NLUP chungchang erawh a sawi thung.

Revised NLUP
Election Manifesto-a dah a nih angin Mizorama retheihna umbo a nih theihnan NLUP chu hman tangkai tum a ni. Hemi atan hian Rs 100.00 crore chu dah chhin a ni.

Fiscal indicators (Sum chetvel dan tur)
Inrelbawlna thila sum hman bang 'Revenue surplus' cheng vbc 50.78 awm tura ngaih a ni a, chutih laiin state sum indaihlohna tlingkhawm 'Gross Fiscal Deficit' chu cheng vbc 392.86 tling turin interim budget-ah hian ruahman a ni. Budget estimate-a sum indaih lohna ruahman a tlemna chhan hi kum hmasa lam anga Annual Plan hi cheng vbc 1000-a chhut a nih vang leh sorkar hnathawkte hlawh ennawnnaa sum hman belh tur hisap tel a nih vang a ni. Hetih rual hian Annual Plan atana sum hmuh dan tur pawh chhut tel a la ni lo bawk. Annual plan tihchiana regular budget pharh a nih bawk chuan sum dinhmun hi a that zawk ngei beisei a ni.

FISCAL REFORMS
Fiscal Responsibility and Management Act-in a phut angin sorkarin sum leh pai kalphung siamthain hma a la mek.

Public Expenditure Review Committee
Public Expenditure Review Committee chuan a tum hnihna leh tum thumna atan 2007-08 kum chanve leh 2008-09 kum tir lama fiscal dinhmun zirchian a ni tawh.

Finance Minister Half yearly Review
Kum 2007-08 kum chanvea sum dinhmun chu zirchian tawh a ni a, committee hmuh dan hi Budget session lai hian House-ah pharh a ni ang. Kum 2008-'09 kum tir lama fiscal dinhmun zirchianna pawh neih vat tura ruahman a ni a, neih zawh a nih veleh House-ah pharh leh tura ruahman a ni.

Macro economic Framework, Fiscal Policy Strategy leh Medium term Fiscal Policy chungchangte pawh budget pum pharh a nih hunah House-ah sem a ni ang.

13th Finance Commission atangin kum 2010-'15 chhunga State sum hmuh tur dawn mek a ni a, heng sum hmuhte hi state sum dinhmun hriltu ber a ni.

Tax and Non Tax Proposal
State sum lakluhnaa harsat lian tak awm chu sum hnar ber chhiah atanga hmuh a tlem vang a ni a, sumhnar dang a vang rih viau. Chhiah lak dan phungah hian fuh lem lo laite a awm a, tax rate chungchangah leh a khawn danah pawh felhlel a awm nual a ni. Interim budget-ah hian chhiah thar ruahman leh lak tawhsa tihdanglam a awm ngai lo a, tun tum budget-ah pawh hian chutiang chu hmuh tur a awm lo.

Chhiah ni lo thildang atanga sum khawn dan tlangpui tidanglamin a senso phuhru tur tal a khawn tum a ni (e.g. tui bill, electric bill, bus fare,etc.)

Interim Budget
2009-'10 tlangpui


# Revenue receipts - Rs 2473.81 Crore
# State's own revenue receipts - Rs 297.43 Crore
# State's own tax revenue - Rs 116.29 Crore
# State's own non-tax revenue - Rs 181.14 Crore
# Revenue expenditure - Rs 2423.03 Crore
# Capital expenditure - Rs 603.86 Crore
# Proposed RNLUP - Rs 100 Crore
# Revenue Surplus - Rs 50.78 Crore
# Gross Fiscal Deficit - Rs 392.86 Crore
# Public Debt - Rs 3276.08 Crore (in 31.3.2009) & Rs 3429.07 (estimated) in 31.3.2010.

Read more...

Interim Budget-ah thil ropui a awm lo

¢ Lalthlamuana Ralte

A hming 'interim budget' a nih ang ngei hian a tak tak neih hmaa lo ruahman, 'budget lailawk' a ni. Parliament inthlanpui zawh hnua sorkar din a nih hnuah Planning Commission-in Mizoram Plan a peih fel ang a, chumi hnuah chuan budget pum kan nei thei dawn chauh a ni. Hei vang hian tuna budget pharh hi chu nakina la tihdanglam theih a ni a, budget ropui tak a ni lo a, a nihna takah chuan thil chiang lo taka ruahmanna a nih avangin thil tha leh ropui tak tak fun tel tura beisei chi a ni lo.

Chhiah thar lak a awm lo a, lak sa tihdanglam a awm lo a, sorkar hmalakna tur tarlan a awm lo a, engmah tak tak hmuh tur a awm lo. Hei hi interim budget kalhmang chu a ni ve hrim hrim. Nakin lawkah full budget pharh a ni leh ang a, chutah chuan chiang zawka engkim tarlan a ni ang a, kan sorkar chak hmel tak hi an insawi ang an ni tak tak em tih pawh chutih hunah chuan a la hriat ang chu.

Interim budget pharh takah khan Mizoram leiba pung zel tarlan a ni. Sorkar sum hman dan chik taka thlirtu tan chuan leiba tlingkhawm tam ta lutuk hi manganthlak tak a ni. State leiba tlingkhawm hi 'Public debt' an ti a, mipui leiba tihna a ni. Sorkar pawisa kan tih pawh hi public money/public fund/public finance tih a ni. Democracy ramah chuan sorkar siamtu hi mipui an ni a, a neitu pawh mipui bawk an ni. Engkim mai hi mipui taa ngaih a ni, entirnan - community hall, public place, etc. Public servant an tih pawh hi mipui aiawha roreltu atana thlantlinte leh sorkar hnathawkte hi an ni.

Chutiang zelin, sorkar sum nia kan ngaih tlat pawh hi mipui ta 'public money' a ni. Mahse, a kawltu leh a hmangtu chu roreltute leh sorkar hnathawkte an ni. Heti a nih avang hian mipui sum chu mipui hamthatna tur leh ram hmasawnna tur atan liau liaua hman tur a ni tihna a nih chu.

Leiba chungchangah khan lut leh ta ila, kum kal ta 31.3.2008-a state leiba tlingkhawm (public debt) chu cheng vbc 3062.46 a ni a, keini ang state rethei bat atan chuan tam tak a ni! A tam hrim hrim hi chu thu hran ni se, eng vanga ba nge kan nih tih leh engtin nge kan rulh ang tih hi a pawimawh lai chu a ni. Leiba rulh that loh a pung zel hian nakinah harsatna min thlen thei, tunhma pawh khan sorkarin pawisa hman tur a neih mang loh chang a awm zauh zauh tawh a nih kha.

Leiba pung zel hian sorkar sum hman thiam lohzia a entirna lai a awm a, roreltute felfai lohzia pawh a tarlang awm e. 31.3.2008 khan state leiba tlingkhawm zat chu cheng vbc 3062.46 a ni. 2008-09 chhunga sum dinhmun ennawnna atanga a lan dan chuan leiba hi a pung zel a, 31.3.2009-ah chuan cheng vbc 3276.08 a tling dawn. Interim budget hian a chhut dan chuan kum thar 31.3.2010-ah phei chuan chuan cheng vbc 3429.07 a kai chho dawrh dawn a ni.

State leiba tlingkhawm pung zel leh sum leh pai enkawl that loh avang hian sorkar laipui pawh a mangang ve hle tawh. Rawtna khawng tak tak an siam fo thin a, chumi ang chuan Mizoram sorkar pawhin FRBM Act a hmang tawh a, Rublic Expenditure Review Committee te pawhin hma an la tawh a ni. Mahse, sorkar tha, dik leh huaisen, sum enkawl thiam kan neih hma loh chuan eng kan ang ngut lo mai thei. Kan leibatna chhan lian tak mai chu ruahman lawk loh thila pawisa hman a tam vang te, sum renchem duh loh vang te (e.g., lirthei enkawlna, POL, office inrelbawlna, etc.,), eirukna vang te a ni.

Leiba sawi takah chuan healthcare scheme mawlh mai hi a manganthlak dawn a ni. Sorkar hmasa khan pawisa nei lawk miah loin a kalpui a, engtinge an pawhkhawm tak pawh hriat a ni lo. Mipui hmaa inzawrhna atan party tinin election manifesto-ah an telh a, tichuan Congress sorkar pawhin kalpui zel a tum ta a nih hi. Thil tha tak, mipui tana malsawmna a ni tih chu a chiang a, mahse, khawi atangin nge pawisa an hman ang?

Chief minister chuan hemi chungchanga Zozam Weekly zawhna chhangin, "Kan kalpui zel ang," a ti. ADB atangin loan lak a nih tawh thu leh Rs 50 Crore chu bank-ah fixed deposit-a dah a ni a, a interest hmang chuan he scheme hi an kalpui tur thu a sawi. Mahse, Zozam Weekly-in finance deptt lam a zawt chiang a, ADB atang hian Structural Adjustment Loan (SAL) beisei mek a ni a, pawisa lak a la nih loh thu leh kumin June thla vel hi chuan an beisei thu an sawi chauh mai.

SAL-ah hian healthcare scheme hi a tel dawn leh dawn loh pawh a la chiang lo zui. Leiba titam zualtu mai a la ni ang a, sorkarin a tihtawp mai ngam loh phei chuan kumkhaw phurrit a ni lo ang tih a sawi theih loh.

Interim budget-ah hian NLUP atan cheng vbc 100 dah chhin a nih thu finance changtu khan a puang a. NLUP chungchang hi tun ministry-ah hian thu lian ber a ni reng dawn ni pawhin a lang. Mipuiah beiseina sang tak an siam tawh a, an insawi anga an tih loh chuan an mualpho hma viau ta ve ang. Tuna budget-a lang cheng vbc 100 hi chu ruahmanna mai a ni a, sum la awm sa lo a niin a lang. A chhan chu NLUP pawisa hi plan sum atanga hmuh tur chi a ni tlat.

Engpawhnise, budget lailawk pharh ruala pharh tel ve thla li chhunga sorkar sum hman tur Vote on account-a sum ruahman hi han hmang zo phawt se, chumi hnuah August thla velah budget thar nei thei turah inngai ila, chutih hunah chuan mipui hmaa thu tam tak tiamtu Mizoram sorkar hi eng ang nge a nih a la hriat ang chu.

NLUP (Budget-ah dah a nih chuan an hmang nghal thei dawn tihna a ni em?)- Tun budget-ah hian plan hlui kha kan base a (Crore 1000), final plan kan hmuh hunah chuan keimahni neih ang chu kan hmang thei ang.

Budget pharh hnu lawk khan Finance changtu Chief Minister ni bawk Lalthanhawla chuan budget chungchangah Zozam zawhna hetiang hian a chhang.

NLUP pawisa cheng vbc 100 kha budget-ah a lang a, plan sum hmanna tur (plan sum peih a la ni bawk si lo a) khatia a lang bik kha NLUP atan bik hian pawisa a awm tawh tihna a ni em?
Ruahmanna a nia, budget tak tak neih hunah chuan kha pawh kha a la danglam thei.

Pawisa hi hman tur a la awm bik chuang lo maw?
Eng eng emaw tihfel ngai a la awm ang a, mipui pawh an la inpeih dawn lo a, ruahmanna a nih kha. Felfai taka engkim kalpui kan tum a, tunhma ang mai maia tih kha kan tum tawh lo.

State thenkhat chuan annual plan an nei hman a, full budget an pharh thei a, Mizoram Annual Plan peih har chhan hi eng nge?
Kan inthlan vang a nia, sorkar thar kan insiam lai vel khan kan buaipui hman lo.

State leiba tlingkhawm hi a pung zel mai a, nikum aiin kuminah a pung a, nakumah a pung leh sauh dawn bawk a...
Sorkar hmasaa mi kha kan la chhawm zel a, a pung zel a ni. An sum enkawl thiam loh vang a nia, 'very poor fiscal management'.

In sorkar hian healthcare scheme kalpui zel in tum em? Eng pawisa nge in hman ang?
Kan la chhunzawm zel dawn a, a aia tha zawkin kan kalpui ang. ADB atangin cheng vbc 50 an lachhuak a, chu chu bank-ah fixed deposit-in an dah a, a interest hmang chuan kan ti ang.

Read more...

Kut ruak maia lo kalin, Sakei chu a rawn that mai!

Hriamhrei hmanga sakei that tur chuan huaisen hle a ngai a, silai hmanga that tur pawhin huaisen a ngai hle. Kut lawng maia sakei bei tur phei chuan huaisen chungchuang nih a ngai awm e.

February ni 24, 2009 a ni a, VC thlangin Mizoram mipuite chu an buai mam mam mai. Chhawrtui tlangval pakhat pawhin midang ang bawkin vote a thlak a, chu ni chu kut lawnga sakei a beih ni a ni ang tih a ngaihtuah phak lo kher mai.

He Chhawrtui tlangval hi a hming Remsangpuia a ni a, kum 22 mi a ni. Vote thlak zawhah Tuichang rama nul-ah zikhlum leh antam vel la turin a thawkchhuak a, chutah chuan a ni, amah pawhin awih har a tih thil a va tawn ni.

Tetea tia koh, Remsangpuia hian a uipa, a duat em em mai a hruai a ni.

Chawhnu herah chuan a phurh zawh tawk zikhlum a neih tak avangin haw turin a insiam a, a ui pawh chuan a mei a lo vai lauh lauh bawk. Tichuan, an putu chuan an inchhawm haw ta.

Thui an la kal hman lo, Km 1 emaw vel chauh an la kal ang, a ui chuan rul a hmu a, a um ta chiam mai. A uipa duat chu rulin a lo chuk ang tih a hlau a, a phur chu nghatin Tetea chuan a um ve nghal. Mahse, thui an inum hman lo, hnung lam atangin engemawni hian Tetea chu a rawn zuan ta thut mai. A rim leh a tin hriam dan atang te, a rih zawng atang te chuan 'hnung lama sa barh' a ni lo tih a chiang ngang mai!

Tichuan, sakei nen chuan referee awm lovin an innuai ta a ni.

Tetea hian lukhum a khum a, sakei chuan a lukhum chhah laiah tak a rawn seh a ni awm e. A kawr nghawngah a seh bawk a, a taksa a him hlauh.

Mahse, a zuantu khan a zuan na em a, Tetea chu a tlu thlawrh mai. Chu veleh a uipa duat chuan a pa chu a rawn chhan nghal. Ui leh sakei chu an insual zui nghal a, Tetea chuan a ui chu a lo pui ve bawk. An pathum chuan an inlehthal ta zak zak mai.

"Ka ui kha a sehhlum ang tih ka hlau lutuk a, ka tang ngang mai. Mahse, beih vak dan tur ka hre lo khawp mai a, sakei meiah te chuan ka lo pawt a, chutah min rawn bei ve leh thung a, tiang chuan kan pathum chuan kan inbei tawn a ni ber mai," tiin Tetea chuan an inlehthal dan vel hi Zozam Weekly a hrilh.

Sakei chu sakei nge nge, ui chu a ching chau ta a, Tetea chuan a ui chu a thi emaw a ti nghe nghe.

Tetea chuan sakei lam chu a melh a, hnung zawngin a tawlh ta a ni. Mahse, pen hnih/khat emaw bak a tawlh hman lo, sakei chuan a rawn zuan leh ta mai.

Ui nen an lo innuai rei deuh bawk nen, sakei chu a chau ve deuh a ni mai thei, Tetea chuan a kutin theihtawpin a lo vai a, sakei chu a tla thlawrh mai.

Mahse, sakei chuan beidawn mai a tum lo, a rawn zuan leh a, Tetea'n a kutin a lo vai leh. Tiang chuan, sakei chuan vawi thum a rawn zuan a, a hmai ngat a tum lehnghal. Tetea chuan a theihtawpin a lo vai thin a, sakei chu lei charah a bawk leh thlawrh thin.

Tetea chu a'n hawi vel ruai a, khawmhma kung a hmu. Chu khawmhma kung chu banpuam tiat vel a ni a, Tetea mangang chuan a ulh tliak rawp mai!

Tunah chuan hmanrua a nei ve ta, khawmhma kung chu.

A hmanraw thar keng chung chuan sakei hmaah chuan a ding ta ran mai a, sakei nen chuan an inmelh ran mai.

Chutah, sakei chuan a rawn zuan leh a, Tetea chuan a lu-ah a theihpatawpa nain a lo hlap ta a ni.

Sakei chu lei charah chuan a tla leh ta thlawrh mai. Tetea chuan hmanhmawh fein a pan phei nghal a, amah zuan leh tura inbuatsaih mek, sakei chu a lu-ah a va hlap ta ngheng ngheng mai.

Sakei chu a thi ta.

"Vawi nga vel chu ka vua ang. Ui nen an lo insual rei tawh bawk a, a chau ve hrim hrim a, bakah ka vaw fuh hle a ni ang," tiin Tetea chuan a sawi.

Hetia sakei nena an insual chhung hi chawhnu lam dar 2 atanga dar 4 thleng vel niin a sawi a, amah pawh chu a chau hle tih a sawi bawk.

Sakei nena an insual lai hian hlauh lam a ngaihtuah hman lo nia sawiin, "Theihtawp chhuaha beihlet dan tur bak ngaihtuah theih a ni lo. Ka beih loh chuan min seh dawn tih a chiang a, hlauh a sawi theih loh. Tha tawp chhuaha beih kha rilru-a awm chu a ni mai," a ti.

"A tirah kha chuan ka ui kha a sehhlum ang tih mawlh ka hlau a, ka ui hi a tet lai atanga duat taka ka enkawl a ni a, a thih ka phal lo. A thih ai chuan keimah min seh zawk se ka ti hial. Khatia ui nena an insual laia ka lo tel ve khan ka chhaih kawlh hlein ka hria. A meiah te ka lo pawt a, a haw khawpin ka hria," a ti bawk.

"Theih tawp chhuaha tan khawh ve kha ka tih theih chhun chu a ni mai. Hmanrua engmah ka nei si lo a, kutlawng kha ka tih theih tawk chu a ni mai a, a mak lutuk, ka rilru-ah hlauh lam a lang lo reng reng. Tan dan tur ringawt ka ngaihtuah," a ti bawk.

Sakei nena an inbeih lai hian a hneh pawh a ring chuang lo a, theihtawp chhuahin a beilet ve tawp mai a ni.

Tetea hian hemi ni hian kawr a hak thuah nual; T-shirt a ha a, a chungah high-neck hain, chumi chungah chuan kawrlum phiar a la ha bawk. Khawr a hak thuah hnem avang hian sakei khan a tina lo niin amah chuan a hria.

An inbeihna hmun hi ramhnuai pik lai a ni a, ramhnuai pikah a tan hleih theih loh avangin sakei hian a tina hlei thei lo niin a ngai bawk.

He inbeihnaah hian Tetea hian hliam a tuar lo a, 'na' han sawi tur pawh a nei lo. A chau viau thung.

Sakei thih hnuah chuan a thu hnawk a, ramhnuai lei charah chuan a mu zui nghal. Minute 10 vel chu a muin a hria.

Vanneihthlak takin a ui kha a thi lo hlauh.

Minute 10 vel a'n chawlh vang vang hnuah chuan a tho a, haw turin a insiam ta a ni. Em khatin zikhlum a phur a, sakei chu zikhlum chungah chuan hlangin, a phur ta a, a ui kha a kal theih mai loh avangin a pawm bawk.

In lam panin a thawkchhuak ta a, mahse, metre 100 vel a kal hnu chuan a ui pawh chu a kal thei ve leh ta hlauh mai. Tiang chuan, khua an lut ta a ni.

Sakei nena an inbeihna hmun hi khua atanga Km 4 vela hla a ni.

An inbeih lai kha chuan hlauh pawh a hre hman lo. Mahni inven dan tur leh sakei beih dan tur mawlh a ngaihtuah a, a hlau hman lo. Mahse, khaw lam pana a kal hnuah erawh, khua a hnaih telh telh a, a hlau telh telh mai!

"Zo tawk phurin ka kal zing ve hle tawh a, mahse, khami tum tluka hla tih kha ka la nei ngai lo," a ti.

In a thlen hnuah chuan, a thil tawn chu a'n ngaihtuah nawn thin a, mak a ti hle. Awih pawh har a ti hle a, mahse, tak tak a ni tlat si.

Khawmhma kha banpuam tiat vel zet kha kut lawngin a elhtliak kha a ni a, a hnu-ah a'n ti leh ngat a, mahse, banrek tiat pawh a elh tliak thei ta lo!

"Rin a har khawp mai, ka'n ngaihtuah let a, awih har ka ti thin. Mahse, sakei nen kan inbei a, him damin in ka haw thleng miau si," tiin a thil tawn chu awih har a tih thu a sawi.

He sakei hi keisen a ni a, a hnute atang chuan no hruai lai niin a hmute chuan an hria.

'Ui chal tiat vel' tiin Tetea chuan he sakei len zawng hi a sawi. A ui aiin a sei zawk a, a sang zawk bawk a, mahse, taksaah chuan a ui nen an intiat vel niin a sawi.

Chhawrtui ramah hian sakei a awm hrim hrim a, ramkal thenkhat pawhin a thawm an hre zauh zauh tawh. Hmeichhia phei chu a lo rum khum fo tawh a ni awm e.

Tunah pawh hian an khaw ramah hian sakei pa a la awm niin an hria a, a thawm hriat tur a awm tlat. Tetea pawh hian sakei pa hi an khaw ram, sakeipui nena an inbeihna velah a awmin a hria a, a kal pawh a kal nawn phah ngat nghe nghe. Mahse, a hmu ta lem lo.

Read more...

Economic hmasawnnaah Mizoramin India um

¢ Vanlalremruata Tonson

India ram chuan economic lama a hmasawn chak chu a chhuang a, khawvela ram thiltithei berte zinga tel chho mai tur ang hialin mithiamte chuan an sawi a, China a lehpel ang nge lehpel lo ang tih te an sawiho thin. Pawisa hlutna a tlakhniam avangin harsatna a awm a, economist hmingthang kaihhruaina hnuaiah hetiang harsatna a tawh avang hian mi thenkhat chuan Prime Minister Manmohan Singh thleng thlengin dem lek lek mah se khawvelin sum leh pai lama harsatna a tawh chuan chuti takin India chu a tibuai ve lo hlauh a; UPA thil tih dan duh loh leh him lo nia hriaa chhuahsan ta Left party te chuan hei hi an thawhrah ni-ah ngai nghe nghe mah se hmun tam takah chuan Lok Sabha inthlan lo awm turah hian Congress chuan economic hmasawnna leh financial crisis-a India a him te chu campaign auhla berah an hmang ngei ang. Hetih lai hian India ram state changkang Mizoram chuan economic hmasawnnaah hian India rampum a pha lo hle tih economic Survey Mizoram 2008-2009 chuan a tarlang.

Economic hmasawnna teh nana hman ber leh huam kim ber gross domestic product (GDP)-ah 2007-2008 chhung khan India GDP chu 9%-in a thang a, tun financial year tawp mek 2008-2009-ah hian 7.1%-a thang tura chhut a ni. Hetih lai hian Mizoram gross state domestic product (GSDP) chu 2008-2009 chhung hian 6.46%-a thang turin chhut a ni.

Chhungkaw tin sum lakluh chawhrualah pawh hian Mizoram chuan India rampum chawhrual dinhmun chu a la pha dawn chuang lo. 2008-2009 chhunga Mizoram per capita income tura chhut chu Rs 29,576 a ni a, hetih lai hian hemi hun chhunga India rampum per capita income tura chhut chu Rs 38,084 a ni.

Mizoram economy-ah hian hna penhleh zawk deuha ngaih tertiary sector (service) chu Mizoram economy-ah a thawhhlawk ber a ni reng a, GSDP-ah 2007-2008 khan 65% chu he sector thawh hi a ni.

Indian economy-a he sector-in a thawh leh Mizoram economy-a a thawh hi Economic Survey-ah hian tarlan a ni lo a, mahse, Mizoramah chuan sector thawh hi kumtin a pung tiin a sawi theih. 2006-2007 khan he sector-in a thawh hi GSDP atanga chhutin 64.47% a ni a, 2007-2008 khan 64.9% a thawh a ni. Service sector-ah rau rau hian real estate and business services chuan a la thawhhlawk ber a, GSDP atanga 24.19% a thawh a ni.

Hna pawimawh ber leh a bulpuia ngaih, hnathawktu tam berte thawhna agriculture and allied sector chu Mizoram economy-ah hian thawhhlawk lo ber a ni a, GSDP atanga chhutin 2007-2008 khan 14% chauh a thawh a ni.

Agriculture and allied sector hi tun hnai khan a tlahniam bawk a, hei hi Economic Survey chuan Mautam vang niin a sawi. 2006-2007 chhunga buh tharchhuah chu 420,901 MT a nih laiin 2007-2008-ah chuan 15,688-ah a tlahniam a, 2005-2006 phei kha chuan 1,07,740 MT lai Mizoramah hian thar chhuah niin a sawi. Kumin hian 79,251 MT tharchhuah beisei niin a tarlang bawk. 2006-2007 khan agriculture and allied sector chuan GSDP-ah hian 16.02% an thawh ve niin Survey chuan a sawi a ni.

Agriculture and allied sector-ah hian agriculture bik (crop husbandary) hian GSDP atanga 7% a thawh niin Survey chuan a tarlang a, leilet leh thingtlang loneiha eizawng chhung 88819 an awm niin a tarlang bawk.

Hetih lai hian 2001 chhiarpui chuan rampuma hnathawktu awm zawng zawng 60.6% chu agriculture-a inhmang niin a tarlang thung.

2001 chhiarpuiin Mizoram hnathawktute dinhmun a tarlan Survey-in a lakchhawna a lan dan chuan mihring 8,88,573 awmah hian 4,67,159 (52,57%) chu hna thawh nei (worker) an ni a, chutah pawh thingtlangah hian hna thawk an tam zawkin 57.20% chu hna thawh nei (thawkchhuak) an ni a, khawpuiah erawh chuan 47.87% hi hna thawh nei an ni. Hei bakah hian hna thawk zinga 57.28% chu mipa niin 47.53% chu hmeichhia an ni.

Survey-a Mizoram economy a lan dan atang chuan Mizoram mipui tam berte hna thawh chu a hlawk lo hle tihna a ni a, a zatve aia tam hian GSDP-a 14% vel chauh an thawkchhuak a, chutah pawh khatiang hna thawktu tam zawk chu mipa an ni tihna a ni.

2001 chhiarpuiah khan hnathawktu hi chi li-ah then a ni a, cultivator, agricultural labourers, workers in household industries leh other workers titea then a ni. 'Other workers' hian Mizoram economy-a thawhhlawk ber tertiary sector leh a dawttu secondary sector (industry) thenkhat a huam tel tihna a ni a, hnathawktu zawng zawngah hian 'other workers' tia sawi chu 37.9% an ni.

State pum economy-ah hian secondary sector chu GSDP-a thawhhlawk lamah tertiary sector dawttu a ni a, 20% vel a thawh a ni. Tihian, secondary leh tertiary sector amiten GSDP-a an thawh chu 85% bawr tihna a lo ni a, chu chu hnathawhtu zinga 39.45 vel thawhchhuah a ni.

Mizorama tharchhuahah hian pangpar chu a pung chak hle niin Economy Survey chuan a tarlang a, 2006-2007 khan kuang 30,90,992 thar chhuah a nih laiin 2007-2008-ah chuan kuang 71,94,000 tharchhuah niin a sawi.

Ran vulh hi Mizoram mipuiten loneih an tlansanna pakhat niin Survey chuan a tarlang a, kum nga chhung 14.8%-in ran vulh hi a pung niin a sawi. Hetah hian vawk chu a pung nasa ber niin a sawi.

2003-a ranvulh chhiarpui neih a nih khan Mizoram pumah vawk nuai 2.67 awmin ranvulh zawng zawngah 73.35 a ni a, 1997 atangin 23.15-in a pung niin Survey chuan a tarlang. Mizoram atanga tharchhuah saah hian vawk chu 64.34% a ni a, bawng 16.89% niin ar lam chi 17.49% niin Survey chuana tarlang bawk.

Survey chuan bawnghnute leh sanghaah hian Mizoram chu a la intodelh lo hle niin a sawi. Mizoram puma bawnghnute awm zawng zawng hi chhungkaw pakhatin gram 51 zel chang thei ang a nih laiin Indian Council of Medical Research (ICMR) chuan mi pakhat hian a hriselna atan nitin bawnghnute gram 240 a mamawh tih a sawi niin Survey chuan a tarlang. Sangha chungchangah pawh Survey chuan Mizoram hian sangha 7426 MT a mamawh laiin 3750 MT chauh a thar chhuak niin a sawi.

Power chungchangah Survey chuan Mizoram hian a mamawh zah a lalut thei meuh lo niin a sawi. Mizoram hian power a mamawh tam ber laiin 60MW a mamawh a, mahse, a lakluh theih (installed capacity) chu 37.17MW chauh niin Survey chuan a sawi. Power a hman zawng zawngah 5% chauh chu state chhunga siamchhuah niin a dang 95% chu state pawn lam atanga chawk luh a ni a, Mizoram hian hydro-electric power 2425MW vel a siamchhuahna tur lui a neih laiin heta tanga 2% vel chauh siam chhuah a ni a, chhungkaw pakhat hian 173.26 KWH zel mamawh ang a ni, a ti. Survey chuan Mizoram pumah hian khaw 137-ah electric a la awm lo niin a sawi bawk.

Inkalpawhna chungchangah Survey chuan PWD leh BRO hnuaiah KM 5783.51-a thui kawngpui Mizoramah hiana awm a, chung zinga 3938.95 (68.1%) chu metalled a ni a, lirthei 63,028 a awm bawk niin a sawi.

Inbiakpawhna chungchangah district headquarters zawng zawng leh khaw thenkhat: Khawzawl, Vairengte, Bilkhawthlir, Kawnpui, Thingsulthliah, Baktawng, Chhingchhip, Lengpui, Sihphir leh Thingdawl ahte broadband pek vek a nih bakah Lungdai, Bualpui, Kwlkulh, Pangzawl, Hnahthial leh Zobawkah te pek tum mek a ni a, tunah hian hian connection 4664 pek tawh a ni a, hmun thenkhatah chuan WIMAX bun tum a ni, tiin Survey chuan a sawi a, Aizawl, Lunglei, Champhai leh Kolasib-ahte 3G mobile service hman theih tura ruahmanna siam niin a tarlang.

Survey chuan Mizoramah hian financial institution 108 a awm niin a sawi a, hei hian institution hrang hrangin branch an neihte a huam a ni. Financial institution branch pakhat hi mi 8,304 intawm zel ang niin India rampum dinhmun chawhrualah erawh chuan mi 15000-in branch pakhat zel intawm ang a nih thu a tarlang.

Bank-te hian pawisa an pukchhuah tir tam hret hret a, mahse, India rampum ngaihtuah chuan an la puktir tawk lo hle tih Survey chuana tarlang. March 31, 2007 thleng khan Cash Deposit Ratio chu 56.52% a ni a, March 31, 2008 khan 57.1% a ni a, India rampum chawhrual erawh chu 75% a ni.

Bank-ho hian loan hrang hrangah services sector an pe tha ber a, chutah pawh an target an pha lo a, target atanga 86% chauh an pe a ni. Industry-ah hian loan an pe chhe ber a, an target 33.74% an pe a, agriculture-ah target 84% an pe a ni. Bank-hoin loan pek 64.34% chuan an rulh tha pangngai niin Survey chuan a tarlang a, India sorkarin agriculture loan ngaihdam a puan khan loneitu 12,659 te loan cheng nuai 2837.26 ngaihdam niin a tarlang bawk.

Zirnaah hian Survey atanga a lan dan chuan Mizoram dinhmun hi a tha thawkhat hle. Sikul 3432 a awm a, chung zinga 54% chu sorkar enkawl niin zirtirtu pakhatin naupang a vil zat pawh a tawk ang reng viau a ni: primary sikulah hian zirtirtu pakhatin naupang 17 zel vil ang a ni a, middle sikul-ah pariat, high sikul-ah 11 leh higher secondary sikul-ah 13 zel vil ang a ni.

Hriselna chungchangah pawh Mizoram dinhmun chu Survey atanga a lan dan chuan a chhe hran lo; sorkar damdawi in 10 a awm a, community health centre 12, primary healthcentre 57 leh sub-centre 366 awmin mi 2913-in doctor pakhat zel intawm ang a ni.

State sorkar sum dinhmun a hrisel tia sawi theih a ni chiah lo a, sorkar laipui duh dan, Fiscal Responsibility and Budget Management Act hmanga zawm tura nemngheh anga sum indaih lohna (fiscal deficit)-in GSDP atanga chhutin 3% a pel tur a ni lo tih chu financial year tawp mek atan hian tihlawhtlin theih a nih beisei a ni lo.

2007-2008 khan Mizoram sum dinhmun chu beisei angin a kal lo a, sorkar laipui atanga hmuh tura beisei te hi hmuh loh a awm nual niin Survey chuan a sawi. Hemi avang hian fiscal deficit tlemchho telh telh chu hemi kum hian 8.34% (pre-actual) -ah a awm a, financial year liam meka 3%-a tihhniam chu thil harsa tak a ni dawn ta a ni.

Financial year kal mekah hian state sorkar leibat chuan cheng vaibelchhia 3094.99% thleng turah ngaih a ni a, hei hi ruahman ang chuan GSDP atanga 84.5% a ni ang.

2004-2005 khan state sorkar leibat tling khawm chu GSDP atangin 93.23% a ni a, 2005-2006-ah 93.41% niin 2006-2007 quick estimate-ah 93.81 a ni a, 2007-2008 (pre-actual)-ah 90.54% niin 2008-2009-ah chuan 84.5% nih tir tum a ni. Mahse, hei hi thil harsa tak turah ngaih a ni thung.

Leiba pung (interest) rulhna kawngah chuan state sorkar dinhmun chu a la hahdam hle. Twelfth Finance Commission khan interest pek tur revenue receipt atanga 17% pel lo se, a ti a, hemi hnuah Ministry of Finance chuan 2009-10 atan 15% aiin sang lo se a ti leh a, Mizoramah chuan interest atana pek tur hi 2008-2009-ah chuan cheng vaibelchhia 203.13 niin total revenue receipt atang chuan 9.16% chauh a la ni.

Read more...

Aizawlah Pherh Khap

London Central Mosque, Islamic Cultural Centre ni bawk, Regent’s Park Mosque tia hriat lar, Europe khawthlang rama Mosque lar ber pawla an puithiam Umm Amir chuan tuaite chu that hmiah zel turin amah zuitute nikum kum chawhnu lamah khan a lo hrilh tawh a, sawi zui a hlawh hle a nih kha.

Pherh chungchang hian tunlai khawvelah sawi a hlawh hle a, ram hrang hrangah khap tur nge mi pangngaia ngaih tur tih thuin sawi a hlawh hle.

Tun hnaiah Mizoramah pawh pherh chungchang hian sawi a hlawh hle a, Mizoramah hian pherh nih khap a lo ni tawh tih thu erawhin sawi leh hriat zui a hlawh lo thung.

Tun hnai thil thleng erawh a ni lo, saphovin Mizoram an awp laia mi daih tawh a ni. Lushai Hills bawrhsap HWG Cole chuan April ni 22, 1909-ah khan tuai nih hi a lo khap tawh a ni.

Mipa ni reng sia tuaite chu hmeichhe thawmhnaw hak a phal lo a, mipa khawsaka khawsa turin a ti bawk. He thupek zawm lotu tuai an awm a nih chuan a hnena report zel turin lalte kha a ti a, a thupek zawm lote chu na taka hrem an tur an ni.

Bawrhsap order chu tiang hi a ni:

"In future all Tuais who are clearly of the male sex are to abandon wearing women's clothes and are lo live as men, all will pay revenue and do cooly work. Chiefs should report the cases of any Tuais whose sex is doubtful for may orders. Chiefs are boud to report all cases of unnatural offences that come to their notice whether or not any complaint has been made to them. Failure to do this will be severly punished." tiin.

Mi ram awpbettute (colonialist) khan hna an duh em em a, hlawkna uma mi ram kha awp an ni deuh ber. An ram awp kha a theih ang anga sawr tluk tluk an tum a ni ber awm e. Lushai Hills-ah pawh chu rilru pu ran chung chuan sap-ho khan survey an nei thin a, khuaah mi eng zat nge hnathawk thei awm tih chu an chhinchhiah thlap thin. Mianglo zat pawh an chhinchhiah thlap thin a nih kha. Chutih laia hnathawk lova vak mai mai - tuai-ho kha Mizoram awptute khan an ngai thei lo a ni mai thei.

Bawrhsap thupekah hian 'cooly' tih tawngkam a lo lang a, hei hi Mizo te'n 'kuli' kan tih hi a ni. Tuai-ho chu kuli an awl a rem loh thu, a rem lo mai ni lova an 'kuli' ngei ngei tur thu he thupekah hian a lang a ni.

Saphovin Lushai Hills an awp lai khan mipa an 'kuli' thin a nih kha. Tuai-ho hi an lo awl thin a ni mai thei a, awl an tum pawh a ni mai thei bawk. Engpawhnise, tuai-ho tan khan mipa hna - 'kuli' atanga awlna remchang a awm ni chuan a lang. Mahse, bawrhsap HWG Cole chuan tuaiho chu mipa khawsaka khawsa tur leh 'kuli' ngei tur an nih thu thupek a chhuah ta a ni ber.

Bawrhsap-in tuai nih a khap hi a hlawhtling em tih hriat fak a har viau. A hlawhtling a nih chuan khang hun laia tuai tam tak kha an duhthlanna ngeia tuai an lo ni tihna a ni thei ang.

'Pherh' nih hi pianpui nge duhthlanna tih thu hian sawi leh chai a hlawh ang reng viau a, mihring rilru lam thiammite leh doctor-te pawh hemi chungchangah hian an ngaihdan a inang lo. Amaherawhchu, Aizawla pherh tam tak hi chu an duhthlanna ngeia pherh an ni.

Zozam Weekly chuan nikum kum chawhma lamah khan Aizawla tuaiho chungchang hi a zir tawh a, tuai 50 hnenah questionaire semin, 26 a let a, tin, a remchan dan ang angin tuaiho hi interview an ni bawk.

Questionaire chhangtute hi kum 15 leh 43 inkar an ni a, kum 25 hnuai lam an tam ber.

'I nihna hi i pianpui nge i duhthlanna?' tih zawhna chu 76.92%-in an pianpui a nih thuin an chhang a, 15.38% chuan an duhthlanna a nih thuin an chhang thung!

Hemi chungchanga kawm, tuaite chuan tuai hi mahni duhthlannain a nih theih tih an pawm a, intihhmuh thil te pawh a nih theih thu an sawi.

"Chumi pawh a pa te'n tih pa an tum a, a unaute paw'n an hmusit a, mahse, an hlawhtling chuang lo," tiin tuai pakhat chuan a sawi a, chutih rual chuan, "Thiante'n an chhaih vanga tuai ni ta pawh ka hria," a ti thung.

Langsar taka tuai hmasa tia sawi theih, pherhho pawhin hotu ena an en deuh mai pakhat chuan, "A intihhmuh theih alawm. Mahse, pherh nih chak tlat chu an naupan lai pawha pa lo deuh hrim hrim an nih ka ring. Pherh nih duh chuan pherh bawk an 'copy' mai," tiin a hmuh dan Zozam Weekly a hrilh a ni.

Zozam Weekly-in a kawm, pherh pakhat pawh amah hrechiangtute chuan "tun hmain hetiang a ni ngai lo, nikum hmasa vel atang khan a zual a nih hi" an ti hlawm. Mahse, a naupan lai pawhin a ti deuh hlei ni chuan an sawi tho.

Chu pa chuan high school a luh atangin a pherh ta chiam mai tih a sawi.

A naupan lai atangin a pa lo ve hrim hrim a, t-set leh barbie tih vel a lawm thin hle niin a sawi. Mahse, a zak thin hle tih a sawi thung.

"Class 1 atanga middle school thleng chuan pangngai takin ka awm a, naupang fel leh thiam thei ka ni thin. Fai lawmman te pawh ka dawng deuh ziah. Mahse, high school ka kal atangin, a mak tawp, ka tuai ta vek a nih chu," a ti.

"Tuai hmu ila, ka chak ve a, ka bulah tuai awm se ka thik tlat a," tia sawiin chu pherh chuan, "Tuai ka hmuh te hian anmahni ang nih ve ka chak a, an inchei dana inchei te ka chak tlat zel," a ti a ni.

"Nikum hmasa vel kha a ni ang, 2006 vel atang khan tuai hi an pung a, an inkiltawih lo a, chutiang ka hmuh chuan ka insum duh ta bik lo a ni," a ti bawk. Amah ang hi a hre teuh tih a sawi nghe nghe.

Tin, tuai nih chak deuh te chu thurawn te pawh an inpe ve thin tih an sawi hlawm.

"Inzirtir chu a awm lo, kan awm danin an rawn awm ve tawp. Chuan, thurawn te pawh kan pe ve thin," tiin pherh active tak pakhat chuan hemi chungchang hi Zozam Weekly a hrilh.

Zozam Weekly-in a hmuh dan chuan, tuna Aizawla pherh kan hmuh zinga tam tak chu pian tirh atanga pherh an ni a, chak vanga pherh an tam bawk. Chutih rual chuan chak vang renga pherh zingah naupan lai atanga ti deuh hlei ve hrim hrim an tam bawk.

Tuai leh mawngkawhurte chungchang hian tunlai khawvelah vei a hlawh reng reng a, hri tha lo taidarh fo chhan lian tak pakhat a ni. India ram pawhin he thu hi a khel thin a, mahse, tuaite chungchangah hian thumum erawh a la awm thei lo.

October ni 20, 2008-ah khan Delhi High Court chuan tuai chungchanga an thutlukna puangin, mawngkawhurna hi natna a ni lo tih chu an ngaihdan a nih thu an puang a, sawi zui a hlawh hle.

High Court ngaihdanah chuan mawngkawhurte hi dan hmanga pawm an nih chuan an pung ang tih a ni tawp mai.

Cheif Justice AP Shah-a hova thukhawm bench chuan hemi chungchangah hian WHO paper pakhat an behchhan a, mawngkawhurna hi natna a ni lo an ti tawl mai a ni.

India sorkar chuan natnaah a ngai a, AIDS natna do nan mipa leh mipa inneih chu pawm a tum a ni. Chumi chungchang chu Delhi High Court hian a ngaihtuah ta a ni.

Delhi High Court thutlukna chungchangah hian gay rights activist thenkhat chuan PIL an thehlut a, tuaiho chungchang chuan nikum kum tawp lamah khan India ram media a luah ta hle.

Additional Solicitor General PP Malhotra chuan sorkar tanchhan hi court-ah a thehlut a, chutah chuan he thil hi Parliament hna niin, court inrawlhna chi a ni lo tiin a tarlang.

Thu a saisa ta em a, India ram prime minister Manmohan Singh chuan October ni 16, 2008-ah khan he thil zirchiang tur hian khatih hun laia home minister Shivraj Patil leh health minister Anbumani Ramados te a ruat ta hial. Chutiang vel chu tuna India ram dinhmun a ni rih.

Pherh leh mawngkawhurna (mipatmipatna?) hi a inhnaih hle a, Aizawlah pawh pherh zingah mipatmipatna hmang tawh an tlem lo.

Zozam Weekly-in a zirchiannaah chuan pherh zinga 38.46% zet chuan mipa nen sex an hmang tawh tih an sawi!

Mipa nena sex hmang tawhte zinga 3 chu nupui nei tawh an ni lehnghal! 2-in pawm lai an nei a, pakhat chuan a then tawh!

Mipa nena sex hmang tawh zinga zaa 90 chuan ngaihzawng atan mipa an duh a, zaa 20-in pherh (chu pawh hmeichhia an ni lo a), zaa 10-in hmeichhia an duh. (Chhangtu thenkhat chuan mipa, hmeichhia leh pherh an duh vek.) Chuti a nih chuan mipa leh mipa inngaihzawn a hluar tihna a ni ang a, mipat mipatna pawh a hluar ang tih a rin theih.

Pherh pakhat, mipa nena sex hmang tawh chuan mipat mipatna hi a hluar nia sawiin, mipa zingah hmeichhia leh mipa kawp thei ve ve an awm tih Zozam Weekly a hrilh a, pherh pakhat pawhin, "Hei hi chu a hluar alawm," a ti ve bawk.

Chutih laiin C Lalsangzuala, regional director, FXB India chuan, "Hei hi a hluar nge kan hre ve tan zawk tih sawi thiam a har. Heti lamah hian kan harhchhuak ve tan a, kan lailang ve ta a ni zawk mai thei," a ti thung.

"Tun hma atangin a awm reng a, mahse, underground-in an awm a ni thei," tia sawiin, "Problem a ni tih kan hre ngai lo a, tun hnaiah siamthat tumna chang te kan lo hria a, a lo langchhuak ta tiin a sawi theihin ka hria," a ti bawk.

"Hei hi ngaih pawimawh a ngai khawp mai a; khawtlang nun a tibuai thei a, natna hrik hlauhawm tidarhtu lian a ni thei bawk. IPC-ah phei chuan homosexuality hi a hremna pawh a na a, dam chhung lung in tan theihna a ni. Chuvangin, a 'solution' kan ngaihtuah a ngai khawp mai," Sangzuala chuan a ti.

Pherh pakhat, mipa nena sex hmang tawh chuan heti lama tlulut zingah hian mipangngai tak tak an awm nia sawiin, KTP-a inhmangte pawh an awm niin a sawi.

"Mipa pangngai zingah keini ang chi sex hmanpui chak tlat an tam alawm. Ngaihzawng nghet ang te pawhin kan inen ve a, mahse, mualpho te a awl a, kan inthup ve nasa," tiin Zozam Weekly a hrilh a ni.

"Kan nu a, mipa hmel duhzawng te chu kan nei ve ang chu!" tiin mipa sex a hmanpui theih chhan a sawi a, chutih rual chuan, sex ringawt chu tawk a tih loh thu sawiin, hmangaih a nei a, chu mi nena chen dun chu a chak tih a sawi.

Pherh chuan sawi zawmin, a bialpa chu tlangval hmeltha, nula-ho pawhina an star em em niin a sawi a, mipa leh hmeichhe inngaizawng ang bawkin inhauh chang te, han intih taurau chang te pawh an nei ve vek niin a sawi. "Nula leh tlangval inngaizawng ang hi a ni mai, engmah chutianga han danglam a awm lo," a ti.

Pherh pakhat pawhin mipat mipatna hi tunlaiin a hluar niin a sawi. "Hluar e, hei hi chu a nasa alawm," tiin Zozam Weekly zawhna a chhang a, "Mi pangngai tak tak zingah pawh an awm," a ti nghe nghe.

Indian Penal Code Section 377-ah chuan mipatmipatna hmangte chu damchhung lun in tan thlenga hrem theih an nih thu tarlan a ni.

Read more...

TUI, TUI, TUI...

¢ Lalthlamuana Ralte

Thla li zet ruah a sur tawh loh avangin Aizawl leh Mizoram hmun thenkhatah tui a harsa tawh hle. Lo hal leh ram kang khu avangin ni engemaw zat chu ni hmuh theih a ni tawh lo a, chhum zing phui chuk mah se ruah kung a la insiam lo a ni chek ang chu a sur lo rei tawh khawp mai.


Ruahtui a tlak that kumah pawh Aizawl khawpuia chengten kumtin thal laiin tui harsatna an tawk ziah a, khawkhen kumah phei chuan he harsatna hi an tuar nasa zawk mai thei.

Tui harsatna chungchang sawi takah chuan thil dang nen han sawi pawlh ta zawk ila; Mizoram chungchangah hian thil inkawlkalh tak tak hi a tam khawp mai, ral atanga min thlirtu mithiamte tan phei chuan ngaihdan siam fuh a har viau ta ve ang.

Economist-hoin ram changkang tehfung atana an hman pawimawh tak pahnih chu ziak leh chhiar thiam zat leh khawpuia mihring cheng zat hi a ni. Mizoram hi India state hrang hrang zingah ziak leh chhiar thiam tam ber dawttu kan nih bakah khawpuia cheng tam ber pawl kan ni bawk. Chutiang ram chuan economy ngelnghet tak nei awm tak kan nih laiin state hnufual ber pawl, sorkar laipui sum ring, intodelh lo tak kan ni lawi si.

Chutiang tho chuan thil awm ang lo tak tak hi he ramah hian a tam khawp mai a, hman atanga kan hriat than tawh avangin keini chuan ngaiah kan nei vel mai mai a ni. Ram kang tur venna atan sorkarin sum tak tak a seng a, a kum telin kangmei a chhuak nasa tial tial emaw tih tur a ni. Tlawng luiah tui a luang dul dul reng a, thal lai pawhin mihring nuai 3 vel chu a chawm hneh hle tura ngaih a ni. Mahse, a kiang lawka awm Aizawl khawpui chuan kum tin tui harsatna namen lo a tawk ziah thung.

Hetia tuihala khawpuia chengte an awm mek lai hian sorkarin hmalak a tum thawm hriat tur a la awm lo. Sorkar thar chak hmel tak pawh hian a la thlir vel mai mai rih niin a lang.

Aizawl mai bakah Mizoram hmun hrang hrangah khawkheng vangin lui tui a kang tan mek a, tuikhur hna pawh a kang tan bawk. Rei lo teah tui harsatna vang hian buaina a chhuak lo ang tih pawh sawi theih a ni ta lo.

Tui vanga Aizawl nu leh pa tam tak buai dan hi kan ngaihtuah ngai lo mai thei. Tui haw ni chuan hna thulh lo nghah a ngai a, ni 2 ni 3 te nghah thlawn chang pawh a awm. Tui inchuh avanga tualthu chhiatphah sawi tur pawh an awm a, thenawm khawveng inkar thlengin a nghawng.

"Kan pem darh phah lo ang tih sawi theih a ni lo!"
Aizawla tui harsatna hi a namen lo khawp mai. Engtiklai pawhin buai nuai nuai thleng thei reng a nih thu te, khawpui atanga pem darh chum chum a hlauhawm zia te mipui nawlpuiin an ngaihtuah pha kher lo ang a, mahse thil tak tak a ni si.

Tun thal chhoah hian Greater Aizawl Water Supply Scheme (GAWSS) phase I chu rinrawl a la ni a, Phase II hmantlak a nih loh chhanah hian PHE department leh contractor-te an insawi fihlim ve ve a, an inpuhtawn mek a ni.

GAWSS phase I hi kum 20 chuang kal ta, 1988 December thla khan hawn a ni a, mi 70,000 chawm thei tura ruahman a ni. Aizawlah mihring an pung zel a, tui indaih lohna a nasa tial tial a, GAWSS phase II siam a ni leh ta. Tichuan 2007 March thla khan mi 3,155,240 chawm zo tura ruahman GAWSS phase II chu hawn a ni leh ta a nih kha. A tirah kha chuan phase I leh phase II tangkawp hi Aizawla chengte hi chawm hneh tak tura ngaih a ni. Mahse, beisei angin thil a kal ta lo a, khawpuia chengte tuihalna chu a chhawk zo ta chuang lo mai a ni lo a, tunah phei chuan phase II hi hman hleih theih lohin a awm ta a nih hi.

Aizawl khawpui tuilakna dinhmun hrechiangte chuan engtiklai pawhin chhiatrupna a thleng thei reng tih an hai lo. GAWSS phase I khawlte hi a hlui tawh hlawm a, enkawl leh siamthat ngai reng a ni hlawm. A enkawlna atan hian sorkar pawh a insengso viau thin nghe nghe.

GAWSS phase I khawlte hi an rim em em a, a lo hlui tawh tlang bawk a, tunhma pawh khan a chhiat vangin tui pump khaihlak chang a awm fo a nih kha. Chawl miah lova hman reng a nih avangin hian chhe ve ta thut mai se a buaithlak khawp ang. A siamthatnan rei tak te a ngai dawn emaw siamthat hleihtheih tawh loh a chhia te emaw a nih phei chuan Aizawl khawpui chu tuihal dangcharin a buai nuaih nuaih mai dawn tihna a ni.

Khawpui chhungah tuikhur tha a vang hle a, a awm chhunah pawh tui thianghlim intlak chu hmuh tur a awm meuh lo. Aizawl chhehvelah pawh tui thianghlim a tam vak lo bawk a, tui lei tur lah chu a vang leh zel bawk si. Chuvangin, mi chengte innghahna ber chu kum 20 chuanga upa GAWSS phase II hi a ni lo thei lo a, tuna dinhmunah hi chuan chhe thei a ni mawlh lo.

Tui harsatna, Sorkar vang bawk..
Sorkar thar chak hmel tak leh huaisen hmel tak kan nei a, an laka mipuiin beiseina an neih san ai mahin sorkar thar zawk hian mipuiah beisei tur an siam hnem zawk. Chu sorkar thar chuan Aizawla chengte'n tui harsatna an tawh mek hi engtinnge a phuhruksak dawn tih mipuiin an thlir mek a ni. Langtlang sorkar din tuma good governance tundin intiamtute hian GAWSS phase-II buaina awm mek hi an tan fiahna a ni tih an hre chek ang chu.

Fur laiin ruah tui a tam avangin ram pum buaiin kan buai a, phai zawl lamah a liam dul dul thin. A thlawna kan dawn tui tampui mai hi khawlkhawmna tha nei ila chuan thal lai pawhin kan harsatna hi a zia viau ngei ang le.

Hman atangin tui harsatna sukiang tur hian sorkarin hma an la reng a, sum an hmang teuh teuh thin. Mahse, a kum telin tui a harsa tial tial si.

Dik tak chuan GAWSS phase I leh phase II atana ruahman sum kha a nih dan tur ang takin hmang ila vawiina Aizawl mipuite hian tui van avanga buaina hi an tawk kher lo ang.

Kan ram hruaitute hian an hriatchian hleih theih loh nia lang chu tui leh hmasawnna hi akalkawp tlat a ni tih hi. Tui dinhmun hi politics nen a inkawp tlat tawh tih te pawh hi zirchhuah a hun ve ta khawp mai.

Ram dangah chuan loneihna atan tui an mamawh a, thilsiamna (industry) atan an mamawh a, khawpui chawmna atan an mamawh a, thil dang atan an mamawh bawk. Chuvangin, tui an hauh na hle thin.

Keini chu kan vannei a, kan ram luiahte hian kan mamawh zat aia tam tui a luang reng a, a lakchhuah leh sem darh chu sorkar mawh a ni.

Aizawl mai bakah khaw lian deuh chin chuan tui harsatna an tawk vek a. Kumtin hian sorkarin tuilakna project (urban/semi urban water supply scheme) an siam a, an puang zar thin. Mahse, corruption vangin chu'ng project chu a puitling tak tak lo leh thin.

Mi thiamte chuan tui harsatna sutkianna atan hian rorelna tha (good governance) bawk hi an ngaipawimawh a ni. Tuilakna leh tuikhuahna project hrang hrangah hian hlemhletna chi hrang hrang - eirukna, induhsakna hleihluak, etc., a tam thei viau a, chu chuan a hlawhchhamtir fo reng a ni. Kan ramah pawh hei hi a dik viau a ni.

Kan sorkar hian a mipuite tuihal mangang taka awm mekte hi en liam ve mai mai lo se, theihtawp chhuahin hmala se la. Ruahtui vantla leh lui tui hmang hian Mizoram khaw tin hi tuiah kan intodelh theihna atan hma la mawlh teh se.

Tui harsatnain khawvel a tuam
Van boruak atanga thlir chuan lei hi a mum pawl nalh hle. A rawng pawlna chhan hi tui a tam vang a ni. Mahse, khawvela tui awm zawng zawng deuhthaw hi tuifinriat tui al a ni a, za zela 2 chauh hi tui thianghlim a ni. Tui thianghlim zawng zawng zatve chauh chu mihring tluklehdingawn 6 hian kan ring a ni. Heta tang hian tui hlutzia chu kan ngaihtuah thiam mai awm e.

Nunna zawng zawng innghahna a nih avang hian tui hi a hlu hle a, mahse, tui harsatna hian khawvel a tuam mek. India ram chhunga state thenkhatte pawh lui tui inchuhin an inkhing uaih uaih thin a nih kha.

Sik leh sa inthlak danglam zel leh boruak lum zel avang hian tui harsatna hi a zual telh telh lehnghal. An chhut dan phei chuan kum 2030 a lo thlen chuan khawvel puma cheng 47%-te chuan tui harsatna namen lo an tawk dawn. Africa khawmualpui bikah phei chuan sik leh sa inthlak danglam avang hian kum 2020-ah chuan mi maktaduai 75 atanga 250 inkarte chuan tui harsatna rapthlak tak an hmachhawn a ngai dawn a ni. Ruahtui tlak tlemna hmuna chengte phei chu an pemdarh thuai a la ngai dawn hialin an sawi hial.

Khawvelin tui harsatna a hmachhawn mek avang hian ram hrang hrangte hmalam hun pawh tui an ngah leh ngah lohin a hril thui viau dawn niin an chhut a, hei vang hian ram changkang leh ram thanglai te chuan water resorces development project an tan sup sup tawh a ni.

Khawvel hmabak tur hi hriat lawk theih ni lo mah se, a chhe ber dawnin tui inchuh vanga indona te hi a la chhuak lo ang tih pawh sawi theih a ni ta lo.

Tunhnai lawk khan Director-General of UNESCO, Koichiro Matsuura chuan: "Tui indaih lohna nasa zel hian tui buaipuina (water management) lamah hia rorelna tha kan mamawh tak zet tih a lang chiang," tiin a sawi.

Rei lo teah chuan tui ngah ngah hi ram hausa, thiltithei leh hlauhawm an la ni ngei dawnin a lang. Mizoramah kawr tinah tui a luang a, tui hna tha tak tak a tam bawk. Kan ram thuneitute pawh hian kan rohlu neih hi hman tangkai dan ngaihtuah ran a hun viau a ni.

Read more...

Laipui kha khawiah nge?

¢ PB Lalrammawia

Aizawl khawpui laili tak, 1st Assam Rifles Quarterguard-a khawthlang lam hawia Laipui pahnih ding thiang rual thin kha kum 2003-a 1st Assam Rifles an insawn chhuah hnu khan chin hriat lohvin a bo nghal daih a nih kha. Mi tam tak chuan a awm lo tih pawh kan hre lo mai thei.

Khang Laipuite kha khatih laia 1st Assam Rifles ta a ni lo a, Mizoram ta, Aizawl Laipui a ni.

Hnam rohlu vawnhim kawnga hma latu Indian National Trust for Art & Culture Heritage (INTACH), Mizoram Chapter chuan heng laipui pahnihte thangna chin hi an chhui zui ngar ngar a, tun hnai lawk khan a awmna chin hre tawhin an inhria.

Heng laipui pahnihte hi 1st Assam Rifles insuan chhuakte khan an lo chhawm zel a, tunah hian Arunachal a thleng tawh niin INTACH member Thanseia chuan sawi a, lak let leh tumin an bei mek a, sorkar laipui lam hotu liante pawh an be tawh niin a sawi bawk.

Zawhna chhangin Thanseia chuan, "Keini pawhin heng laipui pahnihte hi a tirah khan a awm lo tih kan hre mai bik lo. Kan han sawikhawm a, a bo hun lai hi 1st Assam Rifles-ho Manipur-a an insuan lai vel kha niin kan hre ta a. Manipur-a kan Mizo IAS rualte kan bia a, hemi buaipui tur bik pawh hi kan inruat a; Pu C Chawngkunga te, Dr JV Hluna ten an buaipui a. Tun hnai lawk khan heng laipui pahnihte chin hre tak pakhat chuan 1st AR-ho khan an insawnna hmun apiangah an chhawm zel niin a sawi a, uluk taka enkawl zui zel a ni a, a nawhfaina lamah a panga thil inziak pawh a reh nual tawh tih thlengin a sawi thei a ni," a ti.

"Tunhma - kan naupan lai kha chuan laipui pahnih inkarah hian Kumpinu (Queen Victoria) lim pawh a la ding a, engtik laia awm ta lo mai nge kan hre lo," Thanseia chuan a ti bawk. Hetih lai hi kum 1940 vel kha niin a sawi.

Heng laipui pahnihte chhui hna hi nikum khan ngawrh zawka kalpui a ni a. Kum 2008 September ni 13 khan J Lalsangzuala, Convener, INTACH, Mizoram Chapter chuan Assam Rifles hmunpui, Shillong-a awm Lt. Gen. Karan Yadava, Director General hnenah lehkha thawnin laipuite chu 1st AR insawn chhuah ruala awm lo ve nghal a nih avangin chhuizui pui turin a ngen a ni. Khang laipuite kha 1st AR ta a nih loh dan pawh chiang takin a ziak bawk.

Hei bakah hian Yajendra Narain, member Secretary, INTACH, New Delhi chuan February ni 18, 2009 khan Defence Secretary Vijay Singh hnenah hemi chungchanga hma lakpui turin lehkha a lo thawn tawh a, nikum October ni 20 khan hemi chungchang hi defence secretary hnenah a lo thlen tawh bawk a ni.

Heng laipui chanchin hi Lushai Hills District kan nih laia Superintendent hmasa ber J Shakespeare-a chuan a lehkhabu "The Making of Aijal" ah chiang takin a tarlang a.

John Shakespeare, 1897-a Aizawl bawrhsap a rawn nih lai khan Loch khan tuna Quarterguard te hi a lo sa zo vek tawh a. J Shakespeare-a hian Lungleia a kalsan, laipui pahnihte chu lalnu lim kianga dah turin a lak pheitir tih a lehkhabu-ah chuan a ziak a ni.

A sawi belhnaah pawh khata laipui pahnihte kha indo lawnga an hman thin, 1857 laia Chittagong luia awm thin a ni.

November 1857-a 34 Native Infantry an hel tak khan an kuta a luh palh ang tih hlauvin tuiah an paih a, a hnuah lachhuak lehin Rangamati lamah an thawh chho ta a ni.

Mizorama buaina a lo chhuah (1892) khan Lungleiah an rawn thlen chho a ni, tiin a lo ziak bawk.

Pakhat zawk phei chu Waterloo indonaah pawh hman tawh nia a hriat thu a sawi. Lunglei atanga laipui Aizawla an rawn zawn phei kuma piang, hming lo chawi te pawh an awm niin Thanseia chuan a sawi a ni.

INTACH, Mizoram Chapter hian Mizoram chhunga hmun hlun leh hnam ro thil humhalh, zawnchhuah leh a bo zawn chhuah hna hi ngawrh takin an thawk mek a, Mizoram chhunga hmun hlun humhalh leh vawnhim ngai nia an hriat 49 te chu sorkar pawhin humhalh turin a puang tawh nghe nghe.

Laipui chungchang hi J.Shakespeare-a'n a lehkhabu “The Making of Aijal” ah chuan tihian a ziak:
"...They were part of the armament of a ship of war, which was in the Chittagong rive in 1857. When the detachment of 34th, Native Infantry stationed in Chittagong mutined on 18th November, the guns were thrown overboard to prevent their falling in the hands of Mutineers. Later these were fished out and fitted with wheeled carriages and eventually found their way to Rangamati, whence they were sent lo Lunglei during the trouble times in 1892. It strucks me that these aged guns, one of which from its date might have been fired at Waterloo, would form a suitable addition to the memorial of the Great Queen, so I had them brought over," tiin.

Read more...

Wednesday, March 25, 2009

CM thingpui

Congress party-in Friday Political Session an hman ni, HT Sangliana'n thu a sawi tum khan, MPCC president, chief minister Lal Thanhawla thu sawi tur kha a uang pek a:

A rawn dingchhuak a, a sawi hmasak ber chu - "Ka'n hawi vel a, chief minister thingpui, kum 10 aia rei in tawh lo ka hmu teuh mai," tih a ni!

Kum 10 chhung eptu pawlah an awm a, an party mi leh sate'n chief minister thingpui an in lo rei tawh tia a sawina a ni ngei ang.

A la duhtawk lo; "Ba miah lovin ka'n order a nih kha..." tiin Congress Bhavan-a pungkhawmte tan thingpui in vek tur a nih thu a'n puang zui a!

Read more...

Nghilh loh

¢ Lalhruaitluanga Chawngte

Hun hi pawhkir theih ni se ka ti thin mange!

Aizawl College-a kan vanglaini, lungkham reng nei lova nuih-lai-ni kan chen thin lai te kha.

Damchhung khawsak ngaihtuahnain min tihbuai hma, hmabak eng tak neia kan inhriat lai a ni, chu'ng lai chu.

Khawvel hian min en bik emaw kan tih lai a ni a, "an chhinchhiah bik che, i chetzia an thlir" tih hla te kha min phuah chhan emaw kan ti dawn dawn thin.

Khawvel hi pangpar huan emaw kan tih lai a ni a, chu pangpar chu hling chunga par a ni tih kan hre ngai lo.

Kan inzui dawl dawl a, a nih loh leh kan thukhawm tiau tiau a, kan thlen chin apiangah a changtupa emaw kan inti thin.

Chutah a changtunu a'n rawn thleng a, nghakhlel taka lo thlirtu tan chuan a va han lawmawm thin tak em!

Car atangin a'n tum thla chhak a, car kawngkharin a pawnfen hmawr a chilh ang tih hlau tak chunga car kawnka a'n khar lai te chu keia tan chuan mahni lanthatna thlalak ang maia hmuhnawm a ni. Ka lo thlir ngawih ngawih thin.

An veng a hlat em avangin car-in an rawn thlah thin a, driver-in a hawsan hnu-ah chuan amah ngei pawhina a hriat lohvin ka lo inti neitu chan chang ta thin a ni.

Buaithlak ber zawka chu - a tan khan a changtupa ka ni ve tlat lo mai kha a ni.

Keia kawm phak ni lul lo mah se kan tuizawng a inan em avangin kan inkawm reng reng a, kan subject lak a inang thlap bawk nen, class neih loh karah pawh kan inzui chawt thin.

A za harha harh ta na na na chu, Students' Union-ah te kan inhmang ve a, eng ni lo mah ila kan college-ah na na na chuan a tlangtla pawl tak kan ni ve thin. Kan thianhova kan han tleh del del mai phei chu, kan college te kha vai rama a zin tuma ka pa min rawn hawn emaw ti ngam ngat khawp thiau kan ni bawk a, Hippies-hovin khawvel an al hneh ang mai khan kan college kha kan al hneh hial te'n kan hre thin niin ka hria. Chu'ng lai te chuan min lo zui ve dat dat a, kan nuih uar uar lai te chuan a lo nui ve sen sen thin.

Chutah mahni class neihna hmun tur kan han pan sang sang a, keini pahnih pawh chu kan inzui lut ve ta thin a ni.

Mite chuan min chhaih fo a, khati khawpa mipa leh hmeichhe inzui ngun te kha chu chhaih awm reng pawh kan ni e. "Kan inngaizawng hlei nem, kan inkawm mai mai alawm," tiin miin min chhaih chang te chuan ka'n hrilhfiah a, an han awih lo ngei bawk a!

Keia han chhai phak rual a ni lo, a fel em a, min kawm mai mai a ni. Tin, programme han huaihawt nikhuaah kan mamawh thin bawk a, kawm lo thei kan ni lo, kan subject lak a thuhmun thu leh kan inkawmngei ve hrim hrim thu te chu thuhran ni se.

Hriat loh karah hun a liam duak duak mai. College-ah te phei chuan class kal hun a lo rei lo bawk nen, kum chu a liam zung zung a ni mai e. Kum laihawlah class kan han tan a, thian chhar tharte nen kan inkawm ngeih tan tihah Week kan hmang, chutah Week zawhah chuan Krismas rim a lo nam, kum a tawp chilh nghal. Kumtharah chuan class a awm ta lo, exam turin February thla kan nghak a ni ta mai. Chutiang a nih laia mahni college-a lung tilengtu han neih chu, hun hi a kal chak duh asin!

Hun a liam a, kan ti dawn chauh emaw tih laiin kan chhuah a lo hun ta reng mai. Thlahlel eng ang mah ila college-ah chuan kan leng ve ta lo. Ruah-thimpui a sur chang pawha mahni in ang maia thlamuang taka kan awm thinna - kan college chu kan chhuahsan ta a ni.

Mahni seh seh mualah keiniho pawh chu kan tla darh zui nghal a, kan inngai thin hle. Mahse, mahni tlatna mualah thian tharte kan lo chhar a, veng kar te a lo hla nen, hun neih te a lo har a, kan inkawmkhawm khat ta tial tial a, a then phei chuan thianhlui chan te pawh kan chang ta hial.

Ka thiannu lah kha, phaiah MA a zir zawm a, tin, a zir zawhah pawh lo haw lovin hna te a'n thawk leh a, kan inhnimhnai ta lo viau mai. A hriat zawng ka hre reng thin.

Rilru puitling lo mah se kum a lo puitling a, hna vang eng ang mah se a rem rem thawh tul tihna chang te hial kan lo hre ve ta. Chutiang chuan ka vak vel a, chutia ka vah velnaah chuan a ni ka thiannu u (an nute unau an ni a) nena kan inchhar ni.

Hna inang kan thawk emaw, lehkha kan zirho emaw te a nih ngawt loh chuan tute nen mah hian tunlai khawvelah chuan a lo inkawm theih tak tak loh e. Ka thian chhar thar nen pawh chuan kan inkawm nasa ta phian mai. Tun hma te kha chuan ka thiannu u a ni thin a, tunah chuan ka thiannu kha ka thianpa nau a lo ni ta.

Vawi khat chu, ka thiannu chu Mizoramah a rawn haw tawh tih min hrilh a, hna tha deuh a thawh ve thu leh a mobile phone number te nen.

Khaw dangah lecturer hna thawkin a awm dawn a lo ni a, a hriselna a that tawk loh avangin a chhungte chuan an ngaihtuah viau nghe nghe.

Zanah chuan sms ka va thawn nghal. Tunge ka nih ka insawi duh lo a, amah duh em emtu angin ka va insawi vel a nih kha.

A hawihhawm reuh a, tha takin min lo chhang. Mahse, fiam nana khatia sms va thawn ni si kha, ka rin aiin ka tui a, ka insawi duh ta hlek lo mai.

Lawmthu te min lo hrilh a, tichuan, a tukah te, a tuk tuk lehah te, chumi hnua-h te, sms chu ka thawn ta tluk tluk mai a ni.

A chang chuan min chhang duh lo a, a chang erawh chuan ka sms kha a hmuh pawh a hmu hman dawn em ni tih tur khawpa rang te'n min rawn chhang thung.

Min rawn call a, mahse ka lo chhang duh lo. A tawp rual rualin sms ka va thawn nghal; "Inbiak ka dh lo, plz.min hre dn cuag lo, inhre lo lw2 ag," tiin.

Min hre lutuk, mahse, ka insawi ngam tawh lo. Insawi ila chu a thin te pawh a rim hial mai thei. Mahse, lehkha kan zir laia amah vanga ka rilru hliam, a hriat miah lohva ka tawrh thin kha a lo la dam hauh lo a ni tih ka hrechhuak. Chutiang a nih avang chuan hetia tunge ka nih insawi lova va tih vel hi nuam ka ti bawk si!

Han inbiak han inbiak takah chuan, sms atang ringawt pawhin rin dan a nei thiam ta a ni ang; zan khat chu, "LR-a i ni chiang lutuk... I va han thing tak..." a rawn ti bawl mai.

Ka phu zawk a, mahse, ka insawi ngam lo laklawh tawh. "Ka ni lo," tiin ka chhang a, ka tang kawh ve tlat.

"LR-a chu tunge? I bialpa a ni maw?"

Chuta tang chuan LR-a han dem fiam vel ka ching ta a, amah LR-a pawh chu ka hria niin ka sawi ta bawk. Aizawl College-ah ka lut ve thin a, an pawl hnuai chiaha mi ka ni, ka insawi dan chuan. Aizawl College atang tawhin ka 'star' a, mahse, ka sawi ngam lo, LR-a nen an inngaizawng emaw ka ti, chutiang chuan ka insawi.

Han infiam han infiam takah chuan panna lai han inkhawih fuhsak tum a lo awm a, LR-a nena an chanchin te pawh min hrilh ta hial mai!

"A rei vak hlei nem, bakah BA kan pass hnu-ah khan kan inbe ta miah lo a," tia min han hrilh mai chu mak ka ti hle. Ka phu dawrh a ni ber e.

Sms-ah hi chuan hriat fuh loh palh te hi a awl thin a, ka thu hriat pawh chu ka awih ngam chiah lo. Tin, mak ka ti em a, awih harsa ka ti a ni bawk e.

Ka'n zawt nawn leh a...

"A rei vak lo ka tih chu... Mipa te chuan in kalna lam apiangah, in tawn thar apiang in duh thei zel a ni lo'm ni? Bakah, 'inngaizawng' han tih em em tur pawh kan ni lo..."

Ka awih thei lo a, ka awih lo phal bawk si lo!

Ka duh em em thin a, amah vangin college kal pawh nuam ka ti thin. Mahse, ka hrilh ngam ngai lo; "Hrethiam teh la aw..." ka ti rilru vawng vawng thin a nih kha.

'A hmeltha lutuk' tia han sawi tur chu a ni lo; mahse, a zahawm a, a 'smart' bawk. A zei thlarh reuh a, chhungkaw zahawm taka pianga seilian a ni tih a hriat hliah hliah mai.

Lehkha thiamthei deuh mai a ni a, kan lecturer te paw'n engemaw tak a la ni ang tih an ring thin. Thil pui tham deuh kan tih chang chuan hmatheh tehah kan neih a, Freshers' Social, Week Closing Function, engkimah mai hian thupuangtu-ah kan hmang thin. Sap tawngin duh tawkin a tawng thei a, sawi tur leh sawi loh tur a hre bawk.

A mizia leh dinhmun chuan a chawisang a, zah a kai hle. Hmeichhe kawng kal an hmuh changa faifuk tala chhaih thinte pawhin an chhaih ngam ngai lo.

Chutiang nula chu engtinnge kei tehlul hian biahthu ka hlan ngam ang? A bialpa nih chu sawi loh, a kawmngeih pawl nih pawh kha phu lo kan inti thin asin!

Library-a ka kal thin chhan chu lehkhabu leina man tur ka neih loh vang a nia, ani kal chhan erawh a lehkhazir peih vang liau liau. The Week ka chhiar thin a, chu pawh ka pocket money tur ka khawl thin vang chauhva lei thei ka ni. Ani chuan Time leh Asia Week a chhiar thin.

College bathlar leh canteen velah kan han thu kual a, kan awm ang anga a awm ve peih zel mai te chu inngaitlawm kan ti. Chutiangin midang kan chhut ngai tawp si lo, ani erawh kha chu kan awm dan ang anga a awm khan fel kan ti tawp mai a ni.

"Ka phu mawlh lo che mawle!" ka ti rilru thin a, a laka ka lo luangliam ve te chu ka zak thin. A laka ka rilru put dan chu ka hrilh ngam lo mai pawh niin ka hre lo, hrilh tumna ka nei pha lo ni hial zawkin ka hria. Mahse, a lo inhawng reng si!

Mi anga mahni inringtawk te chu han ni ve ila, ka tan a inhawng a ni tih te kha hrethiam tur ka lo ni. Ka ngaihbel emaw'n teh reng ni, 'LR-a' chungchang min han hrilh hnuah chuan a inhawng a ni tih kha vawi tam tak a tilangin ka hre ta tlat mai!

'Ka lo dawih em a ni!' te ka ti leh hnuhnawh a, mahse, 'dawih awm tak pawh ka ni alawm' ka ti bawk si. 'Engatinge?' tih tur a tam duh hle. Kha'ng lai khan zei lo min lo ti dawn mange!

Inpuan ka duh ta, tunge ka nih a hriat chuan hun kal ta te kha kohkir a duh ve mai thei asin! Ni lo, hun chu kan kokir thei tawh lo ang a, bul erawh kan tan thei ang.

Mahse, mak tak a ni, ka ngam tlat lo. Ka hlawhchham. Ka'n tum ngial thin a, ka thei ngang lo.

Min hre ta se, min la be duh ang em? Hun engemaw chen ka fiam a, LR-a chanchin te hial min hrilh hman. Min hre ta se, a thinrim ang em?

A thuhrimah a u nen nitin kan inhmu a, a u chuan engmah a sawi ngai lo. A hre lo a ni mahna. Chuti a nih chuan min sawi ngai lo tihna. Chutiang a nih te chuan beisei tur a va awm awm lo ve! Mahse, tu nula nge mahni nuta te hnena inpuang zuah zuah ngai? Ani phei chu khaw dangah a awm daih lehnghal.

Kawng pengthuamah ka ding a, kalna lam tur ka hre lo ni berin ka hria. Kalna lam tur chu min hrilhtu awm mah se ka kal ngam ngut ang e maw!

Zan khat chu, sms ka va thawn a, 'dam em?' tih mai te hi. Ni thum ni li vel lai kan inbe tawh lo a, a be hmasatu nih chu tlawmah ka la ve khanglang alawm mawle! Ka rin aiin a reh rei thei a, ka tuar zo ta lovin ka va bepawp ta a nih kha. Mahse, min chhang lo.

Ruah a sur bur bur a, mut a tui duh bawk nen, ka muhil zui ve mai.

A tukah pawh ruah a la sur. Kei chu ruahsur hnuaiah chuan hnathawkin ka chhuak a, ka thiannu u nen bawk khan a ni kan inkawp ni. Ruah chu a han duh ta lo a, tlai ban hunah pawh kan haw thei ta lo. Sava pakhat hi a rawn thlawk lut nawlh mai, ruahin a rawn um lut a ni ngei ang. Kil khatah fuin, thlabar fe hian a hram leuh leuh a, eng va nge a nih pawh ka hriat loh chu ka khawngaih kher mai. Ka camera ka phawrh a, a thla lak ka tum. Mahse, a hlau lutuk a, ka um duh ta lo. Chutih lai chuan ka thianpa chuan phone a dawng.

"I aw ka hre thei lo... Tawng ring deuh teh..."

Ruah sur bawk, signal chhe bawk, an inbe hlei thei lo. Engtin tin emaw chuan an inbia a, an thil inhrilh tum chu an inhrilh thei ta. Ka thianpa thudawn chu hre lo zawk ila ka va ti tak em!

A cousin a thi! Motor chesualah a nu u fanu a thi!

An nuar dawn a, tiam chin awm lova lungawi lohna lantir an tum avangin Aizawla rawn hawna hun remchangah ngaiin rawn haw a tum a, kawngthlangah an tlanliam ta a nih chu!

Remchanna hi a rawn in-pang-aw-inzial chhuak tup tup hran lo, a rawn thlen chang a awm ve chauh. A rawn thlen laia lo hmang thiamte chuan an hlawkpui thin. Mi thenkhat erawh chuan thil lo thleng apiang hi an lo hlawkpui zung zung thiam bawk. Chutiang mi chu ka ngei thin. Mi pawh hian an ngei ve thinin ka hria. Engpawhnise, kei ve erawh zawngin remchanna ka hmuh ve te pawh ka hmang tangkai ta lo a nih hi. Hmanah pawh, tunah pawh.

A laka ka rilru puthmang chu a hre hman ta lo! Lo hre ve hrim hrim se, a pawm leh pawm loh thuhran ni se, ka thawl deuh hawk mai thei asin.

Hun hi ka hrethiam lo, sapin 'memory' an tih hi mak ka ti thin - hlim lai ni te kan ngaihtuah let changin kan tap a, 'tah lai ni' te chu a hnu-a min tihlimtu an ni leh ang lawi a! Amaherawhchu, kei ve zawng, hlim lai niin min vel ta a nih hi. Ka theihnghilh ngai dawn si lo.

Read more...