Monday, April 19, 2010

Sorkar Pawisa 'LAPSE, Chik Lehzualin

¢ Lalthlamuana Ralte

Pawisa kum a liam hmaa sorkar sum hman tur Treasury-in bill a pass hman tak loh kha Assembly House-ah sawichhuah a ni a, a tir lamah chuan politician-te pawh an bengchheng hle. Chief minister leh a thuihruaite thu leh hla pawh a hraw viau a, eptu lam pawhin a mawhphurtuah puhin chief minister chu bang se awm an tih thu an sawi hial a nih kha. Rei lo teah an thawm a dai a, mahse planning leh finance department-a thawkte erawh hunin a liampui tak sum tangkhangte hi hmuhlet leh tumin an buai zui thung. Hetianga sorkar bill tam tak a lapse chungchang hi Zozam Weekly chuan a kipa kawia hriat tumin a chhui chiang ta a ni.

Pawisa kum tawp ruala sorkar sum pass hman loh hi finance department-in an chhut dan chuan cheng vbc 70.52 lai a ni. Tunhmain hetiang hi a thleng ngai lo a, a awm tawh thin ni awma sawi pawh hi sum chiangsaa ngaih, lo hman bat (expenditure shortfall) a ni zawk. Sum lapse hi Aizawl South Treasury-a bill pass hman loh Rs 26,83,48,416 leh Aizawl North Treasury a bill pass hman loh Rs 43,29,81,986 te a ni.

He'ng hi department hrang hrangin 200-2010 chhunga an sum hman tur a ni a, chutah chuan Plan sum - cheng vbc 53.06, Non-Plan cheng vbc 3.20 leh Centrally Sponsored Scheme (CSS) - cheng vbc 14.26 a ni. Treasury leh SBI inkara tangkhang leh department atanga peihfel hman loh te a awm a nih chuan hei ai hian a la tam thei dawn nia ngaih a ni nghe nghe.

A awmzia
State sorkar sum hman tur hi kum khat zel atana ruahman thin a ni a, chu ruahmanna chu budget hi a ni. Budget-in a huam chhungah pawisa ruahman sa chu hman tur a ni. Tuna sum lapse kan tih pawh hi 2009-2010 chhunga sum hman tura ruahman leh Assembly pawhin a phal vek tawh a ni.

Mizoram sum zawng zawng, sorkar laipui atanga hmuh leh state sorkarin ama puala a hmuh (chhiah, etc.,) te hi Reserve Bank of India-in a kawl vek a, Mizoram account-ah dah luh zel a ni thin. Budget pass a nih hnuah hman mai theih tawh chu ni mah se a kawng a la kual viau.

Department hrang hrangin sum hman dan tur ruahmanna chipchiar (expenditure sanction proposal) an siam chu Planning leh Finance department-ah an thehlut a, a felfai thlap a nih chuan Treasury-ah bill pass a ni leh a, Mizoram chhunga sorkar sum kawltu SBI-in an lo pechhuak ve leh thin a ni. Hei hi a mawlmang thei ang bera sawi dan a ni a, a tak takah chuan file hi a kal kual nasa hle. Department-in ruahman ang lova sanction an lo siam a nih phei chuan a bul atanga siamthat leh te a ngai thin a ni.

Annual plan leh CSS hi Planning leh Finance department-in a hman dan tur ruahmanna mumal tak an siam a, chumi mil tur chuan department hian sum hman dan tur engkim tifel sain expenditure sanction proposal an siam a ni.

Sum Lapse chu
Kum tin hian pawisa kum liam dawn hnaihah (March thla velah) hian department hrang hrangte'n sum hman tur peih fel tumin an buaipui thin. March thla tawp lamah phei chuan Planning leh Finance-ah bill tam tak a lut a, Treasury-ah a innghakkhawm thup thin.

Chutianga buaina chu pumpelh theih a ni a, thil harsa lutuk pawh niin a lang lo. Chumi hre reng chuan February thla daih tawh khan Finance department atangin lehkha (Office Memorandum) tihchhuah a ni a, department hrang hrangte chu an proposal siam Planning Board-a thehluh ni hnuhnung ber chu March ni 15, 2010 a nih tur thu hriattir an ni. Finance deptt-a a luh hun atan 22.3.2010 thleng hunbi an tuk bawk. Hei bakah hian Treasury-a bill thehluh ni hnuhnung ber atan ni 30.3,2010 a nih thu hriattir an ni bawk.

SBI pawhin Mizoram sorkar hnenah March ni 31,2010 hian zan dar 6:30 hnu lama sorkar bill an dawn theih tawh loh tur thu an hriattir a. Hetiang hian kum dangah pawh an lo ti fo tawh thin a, mahse zanlai pelh thleng pawhin (SBI) hian bill hi an dawng thin tho thung. Engpawhnise, SBI lehkha hi hmarchhaka an hmunpui Guwahati atanga lo kal a ni a, sorkarin an dawng har viau niin an sawi a, department hrang hranga an thawn darh a, an lo dawn meuh chuan thla a tawp ruai tawh a ni.

Department hrang hrangte hian kum tawp (March thla ral) dawn ruaia an sum hman tur buaipui chiam hi an ching ve hrim hrim. Hei hian dik lo taka sum hmanna, bill lem, phuahchawp, etc., a tihluar hle. Chumi hre reng chuan Finance deptt-in expenditure sanction proposal peih fel hma turin an nawr a, planning board leh finance deptt.-a thehluh kim hun tur leh Treasury-a bill thehluh ni tur pawh an hriattir lawk vek a ni.

Hetiang a ni chung hian department hrang hrangte'n proposal an peih fel har hle a, an hun tiam ral hnu thla tawp ruaiah Planning leh Finance-ah pawh an thehlut tam hle. Chu chu bill lapse chhan langsar tak pakhat a ni.

Department hrang hrangte pawhin harsatna an tawk ve tho a, finance leh planning-ah file thenkhat tang rei a awm. Chu a chhapah Treasury-in ni khata bill a pass theih zat Finance lamin an tihsan sak lawk si lo a, bill tam tak a innghakkhawm a, a manganthlak hle nia sawi a ni.

March ni 31 chhun lai vel khan Aizawl North Treasury leh Aizawl South Treasury-in ni khata bill an pass theih zat khuahkhirhna hlih a ni ta. Mahse, a hmaa bill innghakkhawm a tam avang leh SBI hun tiam zan dar 6:30 a nih avangin bill tam tak pass hman a ni ta lo.

SBI lam pawhin March thla tawp lam thleng khan sorkar bill tihtham an hnen a thlen loh thu Zozam Weekly an hrilh. SBI-a thawk pakhat chuan, "March ni 31 chawhma dar 11:30 thleng pawh khan bill kan la dawng tlem hle a, buaipui tham a la awm lo," a ti.

Kum dangah chuan March ni 25 chho vel atang hian sorkar bill tam tak an dawn tawh thu an sawi a, bill pass hman loh (Sum lapse) thahnem tak a awm ang tih pawh an lo ring lawk tawh reng a ni. SBI lam ang bawk hian Treasury-a thawkte leh Finance lama thawkte pawhin sum lapse a awm dawn tih hi an ring lawk tawh niin Zozam Weekly chuan thu a dawng.

Bill tam tak pass hman loh a awm dawn ngeia a lan avang hian SBI lam chu ngen an ni a, anni pawhin an hun tiam zan dar 6:30 chu tidanglamin dar 8:30-ah an sawn tlai ta nghe nghe. Hetih mek lai hian department thenkhat chuan file an la kal kualpui zak zak a, zan dar 10 pelh tawh hnua Treasury-a thehlut chauh pawh an awm. SBI-in bill an dawn hnuhnun ber chu zan dar 9:30 vel nia hriat a ni.

Tu chalah nge Phung a tawp?
Bill tam tak pass hman loh a nih chhan langsar zualte chu - Treasury khuahkhirh a nih vang te, file kal kual chhung rei lutuk vang te, minister-te'n an department vil theuh an ngaihtuah tawk loh vang te, finance leh planning changtu chief minister-in a ngaihtuah tawk loh vang te a ni.

Heng bakah hian budget-a pawm fel vek tawh NLUP sum cheng vbc 100 a dawng tura thlante (beneficiaries) hnena sem tura tih vek tawh, mahse, March thla chawhnu lama chawpchilh taka thuneitu lu ber ber thenkhatin ruahmanna thar siama department 22-a an semdarh leh ta thut khan harsatna a thlen viau bawk. Department-te hian proposal an siamthat leh a ngai a, a bul atangin file kaltir leh vek a ngaih phah a ni.

A lehlamah chuan hetiang thil hi thleng thei a ni tih chu hriatlawk a ni a, an hre lawk bawk. Pumpelh dan tur pawh a awm a, mahse pumpelh tura hmalakna erawh a awm lo. Tichuan, March ni 31 zan dar 10 a lo thlen chuan Mizoram sorkar sum hman tur peihfel hman loh cheng vbc 70 chuang a lo awm ta a ni.

He'ng zawng zawngah hian tunge mawhphur? Pumpelh theih ni reng si a pumpelh tura hmalakna a awm miah lo hi eng nge a chhan? He'ng zawhna hi mi tam tak rilruah a riak reng a, chhan dan a inang lo zung a, rin dan pawh a hrang nuai reng a ni.

Thil langsar, mahse sawi hlawh loh tak ni si chu Mizoram sum dinhmun tha lo lutuk hi a ni. Nikum chhung pawh khan RBI-a Mizoram account-ah sum mawngphah (cash reserve) tih tham a awm loh avangin vawi tam tak 'Ways and Means' hmanga sum hman puk a ni a, kumin-ah pawh kan sum dinhmun hi a tha chuang lo hle. Tunhnai teah pawh 'Ways and means' hman a ngai a ni.

Mizoram sorkar sum hman dan hi siamthat ngai a tam hle. Ruahman ang lova plan sum hman leh pawhpen a tam a, budget-a lang bak sum tam tak hman a ni. Sorkar sum luh dan leh a chhuah dan hi tuizem liana tui a luh leh a chhuah dan nen hian a inang khawp mai. Tuizemah tui a luang lut a, chu chu a herhawna hrang hrang atangin duh duhin, duh zat zat an herhaw thin.

Chutiang tho chuan sorkar laipui leh thil dang atanga sum lo lut hi ministry duh danin ruahman ang leh ruahman ang lem lo pawhin an hmang mawlh mawlh a, sum hmuh aiin hmanral a tam zawk zel bawk. Chu chuan sum indaih lohna a thlen a, puk a ngai a, a pung awma loan lak te a ngai a, sorkar hnathawkte sum khawl (GPF) leh reserve fund te hman puk a ni ta thin a ni. Dinhmun phu tawk ngaihtuah lo leh neih aia tam daih hman duhna hian sum dinhmun a tichhe tial tial a ni ber mai. State leiba a tipung a, sum indaih lohna a nasa tial tial a, inngaihtuah harh nachang hriat loh phei chuan harsatna namen lo a thleng thei dawn a ni.

Hetiang hi Mizoram dinhmun a nih avangin sum lapse pawh hi a lo thleng ta a ni thei ang em? RBI-ah hian sum mawngphah (Cash balance) engemaw zat awm reng tur a ni a, chutiang zat a awm lo a nih chuan sum hmuhna tur dap a ngai thin a ni. Cash reserve bakah hian ADB-a loan sum leh thil dang RBI-ah hian a awm reng a ngai.

Pawisa kum tawp ni-a Mizoram account-a sum mawngphah awm zat hi cheng vbc 31.5 chauh a ni. ADB loan lak bang leh public account-a sum la awm leh thil dang (contingecy fund, etc.,) nena chhut phei chuan sum mawngphah hi a tlem tak zet a ni.

Chutih laiin, pawisa kum tawp ni a lo thleng a, Treasury-in bill tam tak a pass a, heng bill hi RBI-a Mizoram account atanga lakchhuah zel a nih avangin sum a kiam zel a ni. Pawisa kum a tawp ruala Mizoram sum zawng zawng kiam tur kha sorkarin a ngaingam lo a, cash reserve tlema zawng a awm theihna turin thutlukna a siam ta niin a lang.

Heti zawng hian chhut ta ila, March ni 31, 2010-ah khan RBI-a Mizoram account-ah cheng vbc 31.5 chauh a awm a, bill pass hman loh (sum lapse) cheng vbc 70.52 kha awm ta lo sela chuan Mizoram sorkarin sum a nei lo mai ni lovin cheng vbc 38.63 laiin a daih dawn lo a ni (-38.63 Cr. a ni dawn).

Chuti a nih chuan pawisa kum thar kai rualin RBI-a Mizoram account chu minus (-) 38.63 a ni nghal dawn a, Mizoram sorkar a overdraft nghal dawn tihna a nih chu. RBI Ways & Means advance hman a ngai dawn tihna a ni ang a, hmun dang atanga sum lo lut a awm lawk lo a nih phei chuan 'Special Ways & Means advance' hman a ngai ang. Chumi hnu-a 'Additional Ways & Means' pawhin min chhan zo lo a nih chuan RBI-in sum min pek a titawp ang a, sorkarin sum hman tur a nei lo ang a, sorkar hnathawkin hlawh an la thei lo ang. Treasury khar a ni dawn tihna a ni.

Hetianga Treasury khar hial ngai khawpa sum dinhmun a chhiat tum hi tunhmain a thleng tawh a, thleng leh thei dinhmuna kan ding tur hi sorkarin a ngaingam lo niin a lang. Chumi pumpelhna awlsam ber chu RBI-a cash reserve hum tura sum tam tak lapse tir mai hi a ni

Mi tam takin tu tute emaw an kawh rawn sup sup a, an mawhchhiat mek lai hian a kaikuang bera chu sorkara thuneitu politician-te an ni lo thei lo. Leiba neih belh zel leh a pung tam tak awma puk belh zel hian state sum dinhmun tha lo sa a tichhe mek zel. Inkhuahkhirh nachang an hriat a, inrenchem tak chunga ruahman ang zela sum an hman hma chuan 'sum lapse' tih te, 'ways & means advance' hi chu kan hre fo dawn a, a dawtah 'Overdraft' tih te, 'Treasury khar' tih te, 'Hlawh lak theih loh' tihte pawh kan la hre chhawm leh mai ang tih a hlauhawm a ni.

Pawisa kum tawp dawn a ruaia bill tam tham tak pass hian dik lo taka sum khawih chingpenna leh eirukna a thlen thei. Treasury leh SBI-in bill a pass te kha, a nihna takah chuan March ni 31 hmain a pawisa hi hman tur a ni. Hman zawh ngei tur tihna ni lovin pawisa kum thar chuankai hma ngeia khawihchet tur tihna zawk a ni. Mahse, March ni 31-a bill an pass te kha kum a ral hmaa hmang turin hun a awm tawh lo hrim hrim a, a nihna takah chuan March thla tawp lama bill zawng zawng deuhthaw kha kumhluiah khawihchet a ni lo ang.

Sorkar sum (a bikin plan sum) tam tham tak chu pawisa kum tawp hmain RBI account atangin department-in an lachhuak a, chu'ng sum zozai chu khawiah nge a awm tih hi ngaihtuah tham a tling. Hetiang sum tam tham tak hi dik lo taka bill siam a lakchhuah te a ni duh viau a, a nih loh pawhin felfai lo taka hman leh tih riral te a ni thin.


################################

Reserve Bank of India (RBI) in state sorkar hnena sum a puktir theihna pakhat chu 'The Ways and Means Advances' an tih hi a ni. Ways and Means Advances hmanga pawisa puk hi a pung a sang hle a, thla thum ral hmain a pung nena rulh leh tur a ni bawk. He hmanrua hi laklawh thila hman tur liau liaua RBI in a ruahmansak a ni.

W&MA hi chi hnih a awm a - Normal Ways & Means Advances leh Special Ways & Means Advances. Normal Ways & Means Advances hmanga sum hman puk theih zat hi bithliah a ni a, a pung a tam avang hian puk tam ngam chi erawh a ni lo. Special Ways & Means Advances hi chu sorkar laipuia state sum dah hlutna atanga chhut a RBI in a puktir thin hi a ni.

Related Posts :



2 comments:

  1. Do you need a quick long or short term loan with a relatively low interest rate as low as 3%? We offer Xmas loan, business loan, personal loan, home loan, auto loan,student loan, debt consolidation loan e.t.c. no matter your score, If yes contact us via Email: finance2014911@gmail.com Fill The Loan Application Form Below Name............ Amount Needed........ Duration.......... Country............ Monthly income....... Age............. Phone Number........ Sex ................. Email................Business Plan/Use Of Your Loan:....... Apply now on this email :finance2014911@gmail.com Warm Regards Dr Purva Sharegistry

    ReplyDelete