Sunday, September 19, 2010

Chhantu ka ngai, puitu ka ngai...

Ka nu leh pa, ka ute leh thenawmte chungah thlengin ka lawm lo. An chunga lawm lo nih hi dik ka ti lo a, lawm hram hram ka tum thin. Mahse, ka natna hi an hrethiam lo a, a chang phei chuan tiderah min puh a, thatchhiat vangah te min puh a, ka rilru hi a na ngawih ngawih," tiin nula pakhat, depression (rilru lam natna) tuar mek chuan a sawi.

He nula hian dam a thlahlel lo a, intihhlum a ngam chiah si lo. Vawi hnih emaw chu muthilhna damdawi tam tawk eia harh leh tawh lo tura muthilh a tum tawh. A vawi khatnaah chuan a neih zawng zawng a ei a, mahse, a lo ngah tawk lo a ni mai thei, a harh leh. A vawi hnihnaah chuan ei a tum laiin a pindanah a thiante an lut a, a ei thei ta lo.

"A hnu-ah chuan ka inchhir a, khatiang ka lo ti kha ka inchhir. Mahse, a hnu-ah tih duhna rilru ka pu leh tho," chu nula chuan a ti.

Mipain mipathmeichhiatna hmanpui tumin an 'fight' tawh thin a, amah beiseitu pakhat phei chu an thenawm tlangval a ni.

"U ena ka en a ni a, ani leh zelin khatianga min ti kha mak ti a, ka ngaihtuah let chang pawhin ka la khur thin," a ti.

"Ka chhungte'n hnathawh peih loh vangah te min puh a, ka chak ber chu lehkha zir zawh thuai thuaia hna neih a ni. Mahse, lehkha zir zo ila hna ka hmuh ka ring chuang si lo. Theihtawp chhuaha zir tum thin mah ila hetiang natna nei chunga lehkha zir chu a har khawp mai," tiin a dinhmun a sawi.

"Khawvelah hian thlakhlelh ka nei lo a, mahse, thih hi ka ngam lo, hremhnun ka hlau. Mahse, rilru hah zual lai chuan hremhmun pawh ka hlau lo thin," a ti bawk.

Zozam Weekly-in a hriatchian nula pakhat, dam thlahlel lo chuan: "Khawvelah hian dam chhan awmin ka hre lo a, tuna ka awm dan anga awm zel hi ka ngam lo a ni," a ti.

He nula hi nula hmeltha tak a ni a, eizawnna lamah pawh sorkar hna tha tak vuan a ni. Rilru lamah harsatna nasa tak a tawk a, dam a thlahlel lo tih hi a thian thate ngei pawhin an hre lo a, a chhungte meuh paw'n an hre lo.

"Ka hnaah ka hlim thlawt lo. Pute tilawm thiam thiam an tlatlum ni berin ka hria," tiin a hnaa a hlim loh chhan a sawi.

"Pute thilsual tihah kan tel zel a, pawisa an thamnaah pawh a thuptu mai ni lo, a tihpuitu-ah ka tang fo. Ka thil tih hi a dik lo a, sual a ni tih ka hria. Mahse, ka hnial ngam si lo a, hre kur chungin thilsual ka ti fo a, ka inthiam thei lo. Tumah tak tak hi vanram an kai pawh ka ring lo thin," tiin a sawi zawm a ni.

"Chutah insawi neuh neuh a lo awm a, pute tilawm thiam thiam an tlatlum a ni mai a, mahni nawmna tur a nih chuan thiante rel te a lo ngai a," a ti a, "Kum 3 vel liam taa ka thil tihdik loh thleng vawi khat pawh an lo sawichhuak a, chu phei chu hna thil pawh a ni lo, mimal thil tak tak a ni a, chutiang te han tawn han tawn chuan rilru hi a na ngawih ngawih mai a ni," a ti bawk.

2006 vel atang khan Mizoram-ah mahni intihlum an tam sawt hle nia hriat a ni a, 2009 kum chawhnu lamah phei kha chuan tualchhung chanchinbu lamah pawh mahni intihlum an awm thu chhiar tur a tam viau. Nikum August thlaah phei kha chuan Aizawl-ah ringawt mahni intihlum 8 zet an awm a nih kha.

Aizawl SP Lalbiakthanga Khiangte chuan kumin chhunga Aizawl District-a mahni intihlum zat a chhinchhiah zel a, kuminah mi 37 an intihlum tawh tiin a chhinchhiah.

Kumin January ni 1 atanga April 19 thlengin Aizawl District-ah ringawt mahni intihlum mi 16 an awm hman. Nikum khan mahni intihlum an tam thu khan sawi a hlawh viau na a, kumin ngaihtuah chuan a lo nasa vak lo niin a lang; nikumah kha chuan Mizoram pumah January atanga July thlengin mi 16 an intihlum a, kuminah chuan April ni 19-ah Aizawl District bikah ringawt pawh mi 16 an intihlum hman!

Read more...

Unau boral tur, chhan ngai an awm e

September ni 10 kha intihhlum laka inven ni- World Suicide Prevention Day a ni a, Aizawl SP office-in an chhinchhiah dan chuan he ni thleng hian Aizawl District-ah kumin chhungin mahni intihlum mi 37 an awm tawh. An zingah hian patling, kum 71 mi pawh a tel. A naupang ber chu kum 9 mi a ni.

Hrangbana College-ah chuan Civil Hospital hnuaia deptt. of psychiatry te'n World Suicide Prevention Day pual hian hun an hmang a, zirlaite hmaah thu sawiin zawhnate an chhang bawk.

Hun an hman zawhah chu huna thusawitu Dr C Lalhrekima, psychiatrist chuan a phone a'n en a, sms a lo awm; 'Pu Hrekim, ka lawm hle mai, in thusawi avangin ka thil tum ka thulh nghal e,' tih a ni.

A zanah pawh: "Ka pu, vawiin HBC-a in rawn kal kha chu ka tan chuan vantirhkoh rawn kal ang in ni e, ka lawmin ka hlim tawh tak zet a ni. Duhsakna ka hlan che u a, theih tawkin tan ka lo la ve zel ange," tih a dawng leh.

Hrangbana College zirlaite hian ziakin zawhna an thehlut a, chungah chuan an harsatna leh beidawnna te, dam an thlakhlelh loh thute bakah mangangte tanpui theih dan tur kawnga zawhna a inziak tlangpui niin thu dawn a ni.

Nikum-ah khan Hrangbana College zirlai zingah inawkhlum 3 an awm a, NGO pakhat- NELICS (New Life Charity Society) te'n chumi hnuah hun an hmang ta a ni. NELICS te hian zirlaite chu fuihin thil awmzia an hrilh a, mi beidawng tan rawn theih an nih thu te an sawi bawk. Chutah programme an hmang zo, an han haw chu, he college zirlai 6, mahni intihhlum tum mi beidawngin an be nghal! Chu'ng mite nun chu chhan hman a ni ta.

NELICS hian kuminah Pachhunga University College-ah World Suicide Prevention Day hi an hmang a, he huna thusawitu Dr Zawmsanga Sailo, NELICS general secretary chuan he college zirlai pakhat inawkhlum a awm tawh nia a hriat thu a sawi a, "He thihna duhawm lo tak hian nangmah leh i thiante a man tawh lohna turin theihtawp lo chhuah la kan duh ngawt mai," tiin zirlaite a sawm. Zirlaite chu eng bawiha mah tang lo turin a chah bawk.

"Zirlai zingah he harsatna nei an lo tam hle a, nun beidawng leh intihhlum mai rilruk te, chutiang thian neite an lo awm tih kan hrechhuak a, he thil hi ngawrh lehzuala beih a tul khawp mai," tiin Pachhunga University College zirtirtu Paul Lalremruata, Students Welfare secretary chuan Zozam Weekly a hrilh.

"Heti khawpin kan zirlaite'n harsatna an lo tawk nasa ang tih ka lo ngaihtuah ngai lo. He harsatna hi ngawrh taka beih let a lo hun tawh tak zet a ni," a ti bawk.

Read more...

Tute nge? Eng vang nge?

"Mizo zingah mahni intihlum an tam sawt hle a, mahni intihlum kher lo, dam thlahlel chuang lo pawh an tam. Ka ngaihtuah mai mai thin a, kum 5 hnu-ah chuan Mizo thalaite zingah mahni intihlum leh dam thlahlel lo mi beidawng hi an tam tawh awm ange, ka ti thin," tiin Dr Zawmsanga Sailo, NELICS general secretary chuan Zozam Weekly a hrilh.

NELICS (New Life Charity Society) hi NGO a ni a, nun beidawng, dam thlahlel lote chhan tuma beitu pawl an ni.

September ni 10, 2009 atang khan a duh apiangte tana dawr theih turin an inhawng a, pantu an thahnem sawt hle. An chhinchhiah dan chuan, nikum September ni 10 atanga December ni 31 thleng khan mahni intihhlum tum mi 67 an chhan hman a, kumin APril ni 10 thleng khan mi 49 an chhan tawh.

Kuminah hian pantu an ngah hle; mi 400 chuang an chhan tawh tiin a sawi theih ang.

Dam thlahlel lo, mahni intihhlum rilruk, NELICS pantute hi chi thumin an then a, mahni ngei kala an hnen pan, hmaichhana an kawm mi 70, phone call hmanga an hnena mahni harsatna thlentu mi 243, sms hmanga mahni harsatna thlentu 200 vel kuminah an nei tawh a ni.

"Mi hi kan inang lo a, a then chuan mahni ngei rawn kal an duh a, a then chuan phone hmanga min rawn biak an duh a, a then erawh chuan sms lo chu an hmang ngam lo," Dr Zawmsanga Sailo, psychologist chuan a ti.

"Hmaichhana inkawm te, phone call hmanga inkawm te chu a tih theih mai a, sms hmanga counselling tih erawh a hautak khawp mai," a ti bawk.

"Hetia sms-a in rawn betute hi chuan call an duh lo a, call chi an ni lo, sms hmanga biak ngat ngat a ngai," a ti.

"Kan hnena rawn tlulut zingah thalai an tam a, mipa aiin hmeichhia an tam zawk. Hmeichhia hi za zela 80 an tling hial ang," tiin a sawi a, hmeichhia an tam zawk chhan an hriat bik loh thu a sawi a, mipa aiin hmeichhiain harsatna tawrh an chak zawk nia a rin thu a sawi.

Mizom nunphungah hmeichhia chu in chhungkhurah mawhphurhna an ngah a, han hauh deuh te pawh an tawng zing a, chuvang chuan mipa aiin hmeichhia tawrh a fei zawk niin an ring a ni.

"Dam thlakhlelh loh vanga kan hnena rawn kalte leh phone leh sms hmanga min rawn betute zingah maltlat kan tih ang chi, midang zinga awm lova mahnia awm melh melh chi an tam," tiin an dinhmun a sawi.

"Mahni inngai ropui, midang ngaisang bik lo, mahse mahni theihna hmang tak tak chuang lo an tam a, mahni khawvel zim taka khawsa an tam," a ti bawk.

An hnen pantute hian midang an ngaisang lo a, ngaihsan an nei lo mai ni lovin, rin pawh an nei lo niin a sawi.

"Kohhran hruaitute emaw tlawmngai pawl hruaitute emaw pawh an ngaisang lo a, tin, an ring bik lo a. 'Mahni intihlum tamna society nih a zahthlak' tia sawi an awm thin a, kei chuan kan inhmeh ka ti. Kan society hi a buai a, a fel lo a, corruption a nasa a, uar taka sawi phei chuan 'tu hi nge corrupt lo?' te pawh a tih theih hial ang. Chutiang khawvelah chuan kan thalaite hi an mangang a, an beidawng a ni," Dr Zawmsanga Sailo chuan a ti.

Lehkhathiam rual inkawm pawhin "hmanlai kha la ni se aw" an ti vawng vawng thin nia sawiin, unemployment problem-in thalaite a timangang niin a sawi a, "Chutah hna hmu tur chuan sawipuitu nei tha nih a ngai tih te an hriat dan a ni leh zel a, a buaithlak khawp mai," a ti bawk.

"Kan rin ve tak takte'n an eiruk thu kan han hria a, chutiang chu hriat tur a tam hle a, chutiang khawvelah chuan hausa tawh phawt eiru tur te'n an ring a, ngaihhlut tur, rin tur an tlachham a, kan thalaite'n harsatna an tawk ta niin ka hria," a ti a, "Kan ni tin nun danah hian thil dik lo a tam a ni. He thil hi sutkian a tul khawp mai," tiin thalai beidawng an kawm atanga ngaihdan a siam thu a sawi.

Thalaite'n harsatna an dawl lo a, an tawrh a fei lo niin a sawi bawk.

"Nu leh pate'n kan fate kan induatsiak a, chutiang fate chuan harsatna an hmachhawn ngam lo a, an thiam hek lo, mahni kawng an su kaw zo lo," a ti.

Tun hnaia inawhhlum tum an chhan hman pakhat chanchin sawiin, "Motor a ni emaw, thil dang pawh ni se a pain a duh duh a leisak theihah a inngai tlat a, a pain chutiang a lo tlin bik si lo a, duat loh niin a inhre ta a ni," a ti a, chutiang chu an tawng hnem niin a sawi nghe nghe.

"Sual ni lo, mize dam lo Mizo zingah an tam. Hei hi tihdam a ngai a, inpuih a ngai khawp mai," a ti.

Pawisa vanga mangang leh beidawng an tam tih pawh a sawi a, a pung awma pawisa puktir emaw mi pawisa puk emaw, loan la emaw, a let leh dawng ta si lova mangang an tam tih a sawi a, chutiang zingah chuan nu an tam tih a sawi bawk.

"Kan bulah mi beidawng, mahni intihhlum hial duh an lo awm reng mai thei; hei hi kan ngaihtuah a ngai a, kan khawsakhonaah hrim hrim hian inngaihsak a tul. Na deuh deuha intih te hi ching lo ila, fimkhur takin i khawsaho ang u, kan zavaia mawhphurhna a ni," tiin psychiatrist Dr C Lalhrekima chuan Zozam Weekly a hrilh.

"Mahni intihlum duh khawpa beidawngte hi enkawl an ngai a, heti lama inzir deuh deuh kan mamawh. Mahni intihlumte hi depression vang a ni mai a, chu rilru natna chu mi tam takin an nei a, enkawl dam theih a ni. A enkawlna lamah hian tanlak a ngai," a ti.

Mizo zingah miin depression an neih chhan sawiin, "An nunah harsatna an tawk a, chu chu an hmachhawn thiam ta lo a. Tin, rilru zirmite leh anmahni pui theitute pan nachang kan la hre tawk lo a, chumi tura inzirtir chu a ngai a ni," a ti.

"Harsatna tawk lem lo pawhin depression hi an nei thei tho; entirnan- zunthlum te pawh miin an nei mai a, chutiang deuh chuan mihringah depression a rawn awm ve tawp thei. Thluak lam chak loh vang, chemical a in-balance loh vang te a ni thei. Engpawhnise, hetiang natna hi kan la hrethiam tawk lo a, a thiamte pan hi zah-a la lo tura inzirtir kan ngai," a ti bawk.

Read more...

Nunna hrui thlung r'u

Tunlaia kan titi ber pakhat chu mahni intihlumte chungchang hi a ni awm e. Titi a luah a, chanchinbu leh media lam thlengin a luah. Chutih laiin he thil rapthlak tak laka invenna tur lama tanlakna lian tham erawh kan la nei lem lo.

Kan mithiamte leh media lam an tang bawk a, tun hma ngaihtuah chuan mahni intihlumte chungchangah kan ngaihdan pawh a dang ta hle. He thil hi tawngtaw indemna chi a ni lo tih te pawh kan hre ve ta hle. Amaherawhchu, eng tin nge khua leh tui tinin dam kan thlakhlelh ang tih lamah leh mahni intihhlumna laka invenna tur lamah erawh kawng thar kan la rek lo khawp mai. Mi thahnemngaite'n theihtawp chhuah bawk mah se a sorkar-a ber hi chu a la che lo niin a lang.

Heti lam buaipuitute chuan kan population atanga chhutin mahni intihlum an tam niin an sawi a, intihlum lem lo, nun beidawng si, dam thlahlel lo an tam niin an sawi bawk. Hei hi ngun taka ngaihtuah a ngai a, a siamthat dan tur pawh ngaihtuah a hun hle a ni.

Engatinge miin dam an thlakhlelh loh? Mihring chu khawsaho tura duan kan ni a, chutih laia dam thlahlel lo an awm a nih chuan an khawsakpuite thiam loh a awm ang tih a rin theih. Kan society thlahlel lo, hrehawm ti an awm an tam a nih chuan he society siamtu mihringte hian tihdik loh kan nei tihna a ni thei.

Mahni intihhlum duhna rilru pu ni kher lo, thalaite nun hrim hrim hi thlir ila, kan thalaite hi an hlim em tih hi ngun taka ngaihtuah a ngai a ni.

Kan thalaite hi eng khawvel nge kan pek? Tih tur tha kan hrilh em? Kawng dik kan kawhhmuh em?

Dik chiah chuan, tuna kan khawtlang nun hi a hrisel lo a, a him lo bawk. Nu leh pa thenkhatin an fate lehkha zirna atan Mizo awm lohna an thlang mauh mai te hi ngaihtuah ila, kan hnam hi khawsakpui tlak kan lo ni lo em ni?

Kan khawtlang nunah hian dikna a lal lo a, sual a huaisar hle. 'Misual an dingchhuak lai kan hmu kan hmu a ni mai e' ti hial pawhin sawi ila, thu uar kan ni lo ang. Khawtlang, Kohhran leh sorkar-a kan hruaitute'n rin an hlawh lo a, zah an hlawh hek lo. A mawi kan zawng a, kan inzah der mai mai a ni. Kan rin em emte eiruk thu emaw te kan han hria a, kan ngaihsante thil tihdik lo te kan han hria a, kan 'hero' te an 'zero' mawlh mawlh mai zawng a nih hi. Rin tur awm si lo, ngaihsan tur awm si lo, a zak thei lo lote dinchhuahna ram ti hialin mi thenkhat chuan kan ram hi an sawi thin. Chutiang chu a lo ni tak tak a nih chuan, la puitling ve lote tan chuan beidawnna tham a ni ngei ang!

Read more...

ZINMITE HIPNA’N

¢ HC Vanlalruata

Kan hotute hian Cheraw kan (an sawi danah bamboo dance) a World Record kan siam chuan kan ramah zinmi (tourist) tam tak kan hip ang an ti a. Chubakah chuan kar hmasa lamah khan Reiekah kum dang ang bawkin tourist hipna’n tiin Anthurium Festival ni hnih awh an buatsaih leh bawk a. Kei chuan heng avang ngawt hian Mizoramah tourist an lokal tam phah ka ring lova, pakhat pawh an rawn kal belh ka ring hranpa lo.

Hman deuhah tawh khan kan Tourism Ministerin press conference a koh tumin Tourist Lodge leh Highway Restaurant-ah te hian Mizo chaw leh chawhmeh-te hi siam ni ta zawk sela a that ka rin thu rawtna ka siam a. Chuta min chhanna chu, “Mizo chaw leh chawhmeh hi kawng dunga hotel-te anga kan chhawp chuan kan Highway Restaurant leh Tourist Lodge te a tawp ang,” tih a ni a. Tourism kan man loh tlan dan leh kan sorkar hnathawk atanga politician thlengin ngaihdan vawn ngheh tlat (mindset), hmasawnna lama ke pen tura thil kalphung thlak thei reng renglo khawpa kan chut dan hi a la ngai rengin ka hria.

Mi ram tourism lam ke pen dan ang tam tak hi kan ramah a hman ve theih loh tih kan pawm phawt a tul. Vura tleng nuamti-te lokal chakna turin kan ramah vur a awm ve lova; tourist ho bawh nasat berte zing a mi nuamtawlna tur tuifinriat kam kan nei hek lo. Kan ram a la naupan’ avangin hmuhnawm tham tur thil hlui (heritage/historical sites) kan nei miah bawk si lova. Tuikhawhthla kan neih chhun lah chu mi ram tuikhawhthla sang nena khaikhin chuan nep tak a ni a, ennawm tur pawh kan nei lo.

Kan ramin kan neih chu kawng chhe takte, lui khawkrawk tak tak te, a michengte nelawmna-te, ram ngaw tlem a zawngte a ni ber a. He’ngte hi kan hman thiam chuan tourism hmasawnna atan kan her rem thei ngei ang. Kan kawngchhiate leh kan tlang kham chhengchhe takte hi adventure sports leh adventure tourism atan te, eco-tourism atana hman tangkai theih a ni a. Kan lui khawkrawk tak pawh hlauhawm taka khawsak chak mingo-ho leh India mi dangte tan pawha thelret lawng hmanga infiamna atana hman tangkai theih a ni. Sawi tawh angin kan ram ngaw-a nungcha thenkhat, khawvel hmun danga awm velote zir chiang duh kan hip thei bawk ang.

Mizorama Tourism tih-hmasawnna atan chuan kan nih ang ang leh kan neih ang chin chin hi tangkai taka kan hman thiam a tul a. Kan hotute ngaihdan ang a sap nial nual vai nial nual eitur leh tihdan phung hi chuan kan hip hauh lovang. Ramdang atanga zinmi (tourists) lokal-te hian an ramah chenna in leh thil dang tha ber ber an nei tih hriat tur a ni a. Sum senga an lokal duh chhan chu kan chaw leh chawhmehte an ei chak a, kan hnam siam chhuah zu thlengin an in chhin duh a. Kan in tha vaklo, keimahni’n tunhma atanga kan lo chenna thin tura kan sak ve-ah te an khawsa chak zawk a ni.

Zu chungchang sawi ta i la Scotch Whisky kan neih ve tha ber ber lo chhawp mah la, an ramah a aia tha an nei a, an in tawh bawk. Eitur tha ber nia kan hriat, Indian emaw Chinese emaw Continental emaw pawh lo chhawp ve tum eltiang mah ila a aia tui leh changkang ei thin hlir an ni. Chuvang chuan kan zu tuitling emaw, rakzu emaw zufang emaw kha an temin an in chak tih kan pawm a tul a. Changkang nia kan hriat kan chaw ni hauhlo, thiam tawka an duh tur ang hnaih bera kan lo siam ve ai chuan kan bai leh bawl leh tlak-te, vawksa leh antam chhumte hi an tem chhin chak a, an ei duh zawk a ni. Chaw tui leh changkang nia kan hriata theih tawpa kan lo tih ve hi ei chakin helai thleng thlengin an lokal lul lovang, an ka-a a aia tui leh changkang an ramah, an inah ei tur a tam lutuka an ei rei tawh lutuk.

Chuvangin tourism ti hmasawna, tourist tam zawk an lo luhna tur chuan kan nihna angin awm mai i la, kan rama awmte hi hman tangkai i tum mai i la. Chumi atan erawh chuan kan intihlar thiam a tul ang a, khawvel media leh Indian Embassy te, Mizoram House te kan hman tangkai a tul hle ang.

Hmanni khan Baktawng Tlangnuam venga awm Chana Pawl te kan tlawh a. Chuta ka thu ziah chu internet atanga lo chhiar-in Europe ram atanga tlawhtu an lo nei nual a lo ni a. Highway Restauranta Omlette an siam leh Chinese siam dan niawm taka chow an siam eitur ni lovin khawvela chhungkaw hung ber zanriah kilnaa tel ve tumin an lo han tlawh a lo ni. Enge kan neih a, India ram hmundang leh ramdang atang pawha an rawn tlawh chak tur enge kan lo hlui theih tih hre chiang hmasa phawt a, chuta tanga kan nihna diktak hmanga zinmite hip dan kan thiam a tul a. Tuna kan kal dan ngawt hi chuan Tourist lodge te kan siam hnem leh kan hloh hnem mai dawn a ni.

Read more...

Kan hun tawng zingah Khawkhawm a pawi ber mai...

"Ka duh ber chu thih a ni mai... kan awmna grouping centre piah, daiah kalin Pathian hnenah ka va tawngtai thin a, ka nunna la turin ni tin ka dil thin. Khang laia ka duh ber chu thih a ni tawp," tiin khawkhawm tuartu pakhat chuan a sawi.

Rambuai laia khawkhawm chungchang zirhona, Zoram Research Foundation (ZoRF) te buatsaih, 'International Seminar on Grouping of Villages' chu September ni 6 zanah Tourist Lodge-ah larsap MM Lakhera-in a hawng a, ni 7,8 leh 9-ah te chhunzawmin, ni 9-ah hian chief secretary Vanhela Pachuau-in a khar a ni.

Seminar-a paper present-tu pakhat, Mizoram University-a psychology zirtirtu Dr HK Laldinpuii Fente chuan khawkhawm vanga tawrhna chungchang a zirchiannaah, khawkhawm tuartute'n rilru lama natna hrang hrang an nei nasa hle tih a hmuh thu a sawi.

Khawkhawm tuartu leh tawngtute a kawmte tawngkam hrang hrang a sawichhuak a, "Kan khaw pitar pakhat chuan a thih dawn thleng khan eng dang mah pawh a sawi thei lo, ‘Sikh-ho kha chu an va sual tak e aw, hmeichhia te an lo khawih a’ tih bak... a thih dawn thleng khan a sawi a sawi mai a ni," tia mi pakhatin a sawi thu pawh a sawichhuak.

"Khawkhawm sawi hi chuan ka hnual rawih zel... tunah chuan thawnthu hlui sawiin kan sawi thei tawh a, nuih te pawh nuihpui hawk hawk thei tawh angin lang mah se kha kan thil tawrh rapthlak tak kha nuihpui chi a ni lo... dik chiah chuan, tun thleng hian khawkhawm chungchang sawi chuan rilru hi a hnim ruih mai a ni," midang pakhat pawhin a ti niin Dr HK Laldinpuii Fente chuan a sawi.

Khawkhawm tuartute khan rilru lam natna hrang hrang- anxiety, tension, depression te an nei nasa tih a sawi a, a hnu zelah pawh nghawng neiin, 'Posttraumatic stress disorder' an la nei nasa tih a sawi. Rilru lam natna vanga natna awm thei- BP tha lo, lung lam natna, pum tha lo, dermatitis (vun lam natna) thlengin an nei tih a sawi bawk.

Khawkhawm vangin khaw pakhatah khaw hrang hrang khalhkhawm an ni a, an awmkhawmna khaw tharah chuan khawchhuak 'feeling' an nei nasa hle tih sawiin Dr HK Laldinpuii Fente chuan, tun hmaa midang tanpui thinte khan rilru hran an lo pu ta a, hei hian Mizo nunah nghawng a nei tih a sawi.

Assam chief secretary hlui Vijendra Singh Jafa chuan: "Khatiang ralrel kha India hian tunlai hian hnam tenaute lakah hmang leh se chu, he kum sangbi tharah hian media zingah lehnghal, ram chhung leh ram pawnah insawifiahna tur a ngah khawp ang, 1960s vel ang mai mai kha chu a ni lo ang," a ti.

Ani hian seminar rawn hmang thei lo mah se a paper a rawn thawn a, 1967 leh 1970 inkara khawkhawm khan Mizote thinlungah ser lian pui a hnutchhiah tih a paper-ah chuan a ziak a, "Mizote thingtlang nun nuam tak chu kumkhua atan a thi ta a ni," ti hialin a sawi.

Rambuai laia Aizawl Citizens Committee hruaitu Rev Lalngurauva Ralte chuan khawkhawm kha rapthlak a tih thu a sawi a, Mizo hnam nun tichhetu ni hiala a ngaih thu a sawi.

Grouping centre-a khalhkhawm an nih hnuah an buh kalsante chu hal zui a ni a, hal lohte pawh lak lohvin a tawih ral a, mipuiin ei tur an nei lo thuai niin a sawi. Khatia mipuiin ei tur an neih loh khan sipai lam chuan 'control' buhfai leh atta an sem a, mipui chu an thuhnuaia kun lo thei loin an siam ta a ni, a ti.

Mipui chu an dinhmun a phet chhe vek (uprooted) a, mahni ke ding leh ei zawng mumal thei pawhin an awm lo a ni, a ti bawk.

"Mahni thawhchhuah ei a awm tawh lo a ni," Rev Lalngurauva chuan a ti a, khawkhawm hian Mizo nun leh hnam nun a ching let nasa tia sawiin, Mizo nun mawi a awm ta lo a, sakhuana leh nun dan tha ai chuan taksa himna leh ei tur ringawt chu mipui ngaihtuah leh buaipui ber a ni lo thei lo tiin a sawi. "Sipai laka tlaktlumna a nih dawn chuan mahni rinawmna pawh hralh duhna a lo awm ta a ni," a ti.

Rev Lalngurauva Ralte hian rambuai laiin buhfai an sem thin tih a sawi a, a tirah chuan Mizo pa reng rengin "keini chu kan tam lo e, thenawmte pe rawh u" an ti thin nia sawiin, khawkhawm hnu-ah chuan "kei kei kei" tih vk a ni ta niin a sawi!

Institute for Defence Studies and Analyses, New Delhi-a research fellow Ali Ahmed pawhin, "Mizoram atanga kan zirchhuah chu, khawkhawm hi India ramah tih nawn chi a ni lo tih hi a ni," a ti.

Prof Sajal Nag chuan khawkhawm chu lung in nen tehkhinin 'open prison' tiin a sawi a, Mizo mipuite khungkhawma thunun tumna nia a ngaih thu a sawi.

Prof C Nunthara chuan khawkhawm hi a hlawhchham niin a sawi a, India sorkar beisei angin mipuiin MNF an thlawp loh phah lo a, a ti chak zawk mah niin a sawi. 1986-a MNF leh India inremna nen pawh a inkaihhnawih lo a ni, a ti. Thlawhhma lak theih a nih loh avangin an tam phah tep a, chu chuan khawpui a ti thang hluai a, industry lama hmasawnna awm si lovin Aizawl khawpui chu a pawngpaw than hluai niin a sawi bawk.

Sawihona huna sawitu pakhat, Rev Lalzawnga chuan rambuai laia a awmna, Lawngtlai-a thil thleng a sawi a, sipaiin khua khawm an duh avangin Lawngtlai chhehvela VC-te an ko khawm a, khawkhawm ngen turin an nawr niin a sawi. Vawi thum khawkhawm ngen tura an tih hnuah sipaite chuan tharum an thawh ta niin a sawi a, VC te chu a letlinga khaiin an vua a, mipuiin an thih mai hlauin khawkhawm ngenna lehkha ziak mai turin VC te chu an rawn ta a ni, a ti.

A sawi zelnaah Rev Lalzawnga chuan regional council huamchhunga khawkhawmah chuan rangva sem a awm ve lo niin a sawi a, khawkhawmna hmuna awmte chu an dinhmun a hrehawm hle tih a sawi. Pastor tan pawh bial fan a hrehawm hle tih sawiin Rev Lalzawnga chuan inah hian thutna tur hmun tak ngial pawh a awm thin lo tih sawiin, "Kan chhuah hlan an nghakhlel em em mai thin a… Pastor nih pawh hrehawm tak a ni," a ti.

MNF War Council secretary thin Vanlalngaia chuan Mizoram mipui 80%, khaw hrang hrang 516-a chengte khaw 110-a sawikhawm a, thlawhhma pawh la hlei thei lova an awm chu Concentration Camp-ah an ngai tih a sawi a, khawkhawm chu Mizo chanchina hun thim berah MNF chuan an ngai tih sawiin, grouping centre-ah hian hriselna lam thil ngaihtuah miah lovin Mizo mipuite chu ek beng an ni, a ti.

Mizoram Assembly speaker hlui, zalenna suala rammu thin Lalchamliana pawhin khawkhawm chu Mizote tan chuan 'concentration camp' a ni tiin MNF chuan an la sawi reng tih a sawi a; khatih lai khan MNF sipaite chu a theih anga tam India sipaite bei tura tih an nih avangin a theihna hmun apiangah an bei a, inkahna leh inlambunna a tam lai ber a ni, a ti.

Sawihona hunah Mizoram University political science zirtirtu Lallianchhunga chuan, khatih lai khan hel turin right kan nei tiin a sawi. Lockean Social Contract theory hmanga chhutin, India sorkar khan human rights min pek loh avangin 'right to rebel' MNF khan an nei, tiin a sawi a ni.

Lalhmingliana Saiawi chuan rambuai lai khan mipa an him lo zual nia sawiin, mipa tan chuan thih mai theihna tur a tam tiin a sawi a, chuvang chuan hmeichhia pawh an venghim zo lo thin nia a hriat thu a sawi.

Col Lalchungnunga chuan rambuai lai khan, 1966 atanga 1976 thlengin India sorkarin Mizote kha India sipai atan a duh lo a, Mizo tlangval an la duh lo tih a sawi. A sawi dan chuan, hei hi vawiin thlengin Mizote'n an la tuar a, Mizo tlangval sipai lal pawh an tlem phah a ni.

Thangtharte'n rambuai chanchin an vei lo nia sawi an awm a, RK Thanga chuan hei hi hnialin, 1966 March ni 5-a thlawhna hmanga Zoram beih a nih chungchangah pawh MZP-in India sorkar chu ngaihdam dil turin an phut tih a sawi.

Mizote independence sual chhan ber chu an duh loh ber India hnuaia awmtir an nih vang a ni, tiin Dr Kenneth Chawngliana chuan a sawi.

Sociologist, politician ni ta Dr Kenneth Chawngliana chuan Mizote duh ber chu independence a ni a, chumi hnuah crown colony niin India hnuaia awm chu a pathumna chauh a ni, a ti.

"Mizoten independence kan sual chhan ber chu India-a hi kan duh ber a nih loh vang a ni," a ti.

India indepedent atanga kum 20 chhung (1966) thleng khan India-in Mizote a enkawl dan chu Mizote tan hian a lungawi thlak loh a, tunah pawh hian a lungawi thlak chuang loh, Dr Kenneth Chawngliana chuan a ti bawk. Development programme-ah India-in Mizote tana hna a thawh dan a lungawi thlak loh nia sawiin, hemi chungchangah hian Assam sorkar a dem lo a, India sorkar a dem tih a sawi.

Tun dinhmuna India-in Mizoram a enkawl dana lungawi thlak loh a tih dan a sawinaah Dr Kenneth chuan, tun thlengin Mizoram chuan central minister pakhat chauh a nei, a ti. India hian tuna kan dinhmun leh awm dana lungawiah Mizote hi min ngai tur a ni lo, a ti bawk.

Thusawitu dang Keihawla Sailo chuan India rama Mizoram a beh dan hi a dik lo niin a sawi a; India independent dawn laia political party awmchhun Mizo Union chu 1946-a din a nih chauh avangin mipui aia a la awh zo lo, a ti. Tin, khatih lai khan a ram leilunga thuneitu (land owner) chu lalte an ni, a ti bawk.

Keihawla chuan British hun lai hian Mizoram chu tribal area a nih thu leh British India-a chhiar tel a ni lo, a ti a; hei hi nimina academic session hnuhnung ber kaihruaitu Lalkhama IAS (Retd) chuan Lushai Hills hi British India hnuaia Assam province-a awm a nih avangin India ramah a tel a ni, tiin a sawi thung. British India hnuaia Mizoram tel leh tel loh chungchangah kalkhawmte reilote an inhnial zui deuh nghe nghe.

Denghnuna, IAS (Retd) pawhin khawkhawm chungchangah lehkha pawimawhte hi India sorkarin mipui hmuh theiha dah (declassify) tur leh hemi chungchanga white paper siam tura a duh thu a sawi.

Dr Samuel Vanlalthlanga chuan India hian Mizoram leh hmarchhak pum hi colony angah a la ngai nia a hriat thu a sawi a, sipaite hian human rights ngaih pawimawh nachang an la hre lo hle nia a hriat thu a sawi bawk. Hetiang a nih avang hian India tan chuan Armed Forces Special Power Act (AFSPA) pawh hi hman theih nia a la ngaih loh thu Dr Samuel chuan a sawi a ni.

Seminar hian ngaihhlut a hlawh hle a, ni thum chhungin I&PR Conference Hall-ah thutna rembelh a ngai ziah a ni.

Seminar kharna huna khuallian, chief secretary Van Hela Pachuau chuan rambuai vanga Mizote tawrhna hi theihnghilh tur a ni lo tih a sawi a, hetiang seminar hi neih fo tul a tih thu a sawi. Chutih laiin India laka lungawi lohna chawhthawh nana hman tur nia a ngaih loh thu a sawi a, Mizote hian loh theih loha India nih pawm a ngai tawh nia sawiin, India-in sepecial category-a daha a enkawl dan pawh hriatpui ve tur a ni, a ti.

Seminar huaihawttu Zoram Research Foundation (ZoRF) chuan hetiang hi nakum hian New Delhi-ah neiha Mizote tawrhna zau zawka vawrhchhuah an tum niin an pawl general secretary Rochamliana chuan a sawi.

Read more...

1966 Mizoram Buaia Ka Hun Tawngte

¢ Lalzuia Colney

1. March 1966 : Chawngtlai Middle Sohool-ah Headmaster hna ka thawk a. Chutih lai chuan March 1, 1966-ah chuan Mizo National Front-in Movement an siam dawn tih hi an sawi a. March 1 a lo thlen chuan Sipai Post hmun hrang hrangah buai a awm tan a. Keini Skul pawh kal zel a nuam ta bik lo va, March 4-ah chuan Sikul kan khar ve ta a. March 5-ah Khawzawl Assam Rifle Post-a MNA hnathawh dan boruak thlir turin Khawzawl-ah ka kal a, Khawzawl AR Camp chu MNA chuan an lo hual bet a; tichuan, Chawngtlai lamah chuan ka hawng leh ta a. Chhumliamkawn Hmawngmual rama ka kal lai chuan Fighter a lo thlawk a, Hmawngmual tlang atang chuan ka thlir reng a. Khawzawl chu a thlawh hual vel a. AR Camp sir vel chu Machine-gun in a hawl ta char char a, ka thlir reng a, a chang chuan bomb te a thlak a. Fighter chu a hawn leh hnu chuan kei pawh Chawngtlai panin ka kal ve leh ta a.

Hetih lai hian Khawzawl khaw bul Tuisenah kan chhungte an awm a, Buai a nih tak avangin chutah chuan kan awm ve ta a. Ni dangah chuan Fighter-in Khawzawl chu a rawn bei leh ta a, Aizawl lam atangin Sipai dang an lo thleng ta bawk a, sipai chuan Civil mi an hmuh chu an sawisa deuh zel a; chuvangin, Khawzawl mi chu khaw thenawmah an tlanchhe zo deuh vek tawh a. Fighter chuan Khawzawl chu a rawn bei leh a, Khawzawl in chu a rawn kap alh ta hlauh hluah mai a. MNA pawh sipai dang an lo thlen chinah chuan an insuan bo ve ta a ni.

2. Khawzawla sipaiin min man thu : Tuisenah kan awm a(l966), Khawzawla kan chhungte chu an in a kan chuan buhte a kang zo ang tih kan hlau va, buh phur turin kan thawk chhuak a. An bun dahna kan thlen hmain, Kawnzar Veng chhaka kan kal chu sipaiin kawng chhak lam atangin silai an lo kap ri thuai a. Kan hlau va, hlauthawng tak chungin kan ding he haw a, khawi lam nge silai rikna tak pawh kan hre lo. Tichuan sipai an lo lang ta that that a, "Eheu!" kan ti a, kan hawi he haw a. Sipai chuan kei chu min man ta a, "Nangmah MNF maw? Mi sual maw? Engah nge min kah?" te an ti a. Kan hnam hrui ken chuan min hnungkhirh a, ka chhungte chu an dah hrang a, kei pawh chu tlan turin min ti a. Mahse, ka hnug lam atangin min kap dawn niin ka hria a, ka han kal chiah chuan silai chu a ri dawp a; mahse a mu chuan min fuh lo. "Kal rawh," an tih avangin ka kal zel a, sipaiin min hmuh loh chinah chuan kawngpui ka zawh ngam loh avangin kawng thlangah ka peng a, ka tlan bo ta a ni ber.

Ka chhungte chuan silai a rik avangin min kap taah ngaiin ka ruang an rawn zawng zel a; mahse, an hmu bik lo. Tlai lamah chuan Tuisena kan chenna inah chuan kan inhmu khawm a, lawm vang a ni ber tawh ang chu, min hmuh chuan an tap an tap ta a.

3. Pawngsual : Hetih lai vel hian sipaiin khua an fang a, min ko khawm a. Chutih lai chuan sipai thenkhat chuan kan hmeichhiate lo pawngsual tawk an awm a. Buaina a chhah tual tual a. Hetih lai hian kan khua Farkawn lamah chuan boruak a la veng viau tih an sawi a, Farkawn lama awm turin kan chhuk leh ta a ni. Hei hi June thla, 1966 a ni. Tichuan Farkawn chu kan thleng ta a.

4. Farkawn-ah : Farkawn-ah hian 1966 November - 1969 March thleng kan awm. Farkawn-a kan awm chuan Rambuai chuan min nang ve ta zel tho va. Hetih lai hian fa 3 kan nei a, lo kan neih avangin kan feh san a, a nute-in a awm a. Ni khat chu kan hlauh lawk ang deuhvin sipai an lo thleng ta a, kan feh hawng chu mahni inah pawh lut lovin biak inah min khung khawm a, zankhuain kan ding tlaivar thak a. A tukah chuan Bible-a kut nghatin thu min tiamtir a, ti chuan kan zalen leh deuh ta a. He khuaah hian Thaidawr, Thekpui, Thekte, Muallung te an khawm (grouped) a. YMA President ka ni a, MNF lam tangah min ngai ang tih hlauvin minit bu pawh kan thukru vel zel.

5. Vanzau-ah : 1969 March thlaah chuan Vanzau-ah ME School Headmaster ni turin min sawm a, ka kal ta a. Sipai Post nghet a ni bawk a, a thawveng deuh turah ka ngai a. Post Commander-te nen pawh kan inti tha viau a ni. Vawi khat chu MNF lehkha, Typwriter-a chhut hi an man a. Hetih lai hian helai velah chuan keini skul deuh chauh chuan Typewriter nei kan ni a. Chuvang chuan min man ta a. Mahse, sipaite nen kan inhriat deuh tawh avangin misual ka ni lo tih an hria a, sipai duty-naah min thuttir ve a. Tichuan, zan khat chu ka tlaivar ve a, a tukah min hawntir leh ta a. He khuaah hian Lianpui, Sazep, Dungtlang, Leithum, Melveng te an khawm a ni.

Rambuai lai hian kan feh tur pawh chawfun ken an phal lo va, MNF chaw pe turah min ngaih vang a ni a. Chaw fun keng lovin nilengin hna kan thawk thin a ni.

Hei hi Rambuai laia ka hun tawng tlangpui chu a ni e.

('International Seminar on Grouping of Villages'-ah he paper hi sem a ni.)

Read more...

Anthurium Festival kalkawng

¢ PB Lalrammawia

Kumina Anthurium Festival chu Anthurium Festival vawi 5-na a ni a, ni hnih awh a ni. A ni hmasa zawk chu Larsapin a hawng a, a ni hnihna chu tourism minister-in a hawng ve thung a, chutiang khatiang chuan programme hman a ni a, tiin chipchiar taka report ka tum lo.


A ni hnihna- Inrinni chu kan hman ve deuh ni a nih avangin thianzahovin he Anthurium Festival hi chhim ve ila kan ti a, mahse chhuna press conference kan han hman zawh meuh chuan dar khat a lo ri vu tawh a. Hmanhmawh rilru ang reng takin Reiek lam panin kan tlan chhuak ve ta a.

Kan tlai tawh viau na a, keini anga tlai an lo la tam kher mai. Kawnglakah chuan Reiek lam pan lirthei chi hrang hrang kan inzui duah duah a, taxi leh bike an tam deuh ber a, a karlakah car a inrawlh ve zauh zauh.

Dihmunzawl thlen hma kawngpui kam thingbuk hlim hnuaiah a khat mawi tawkin nula leh tlangval an lo chawl a, an lo nui ham ham a, nuam an tih hmel khawp mai. Chawhnu her tawhah Anthurium Festival hman tumin Reiek lam an pan ve bawk a, mahse anthurium festival kha an kal chhan dik tak a nih vak hmel loh khawp mai.

Ka ngaihtuahnaah chuan thil pakhat a lo lut a; kawngpui kama thing dingin hlim nuam tak a siam chu kan thalaiten chawlh hahdam nan an hmang a, hun hlimawm tak an hmang a. Green Mizoram denchhena tuna kawngpui dunga kan thingtiak phunte hi tha takin lo thang lian ta se, tun atanga kum 15 velah chuan kan zinkawngte hi a va han nuam dawn em tih ka ngaihtuah a.

Mahse, tuna thing tiak phunte hi dam khawchhuak zo eng zat tak awm ang maw? Bakah, kan enkawl dan hi a tlaran zawng bawk. Tunhnai mai khan supply minister-in media mite a kawmnaah Mama (Vanglaini) chuan Ailawng bula kawngsira thing tiak phun chu a hung nan thingtuai banpuam tiat tiat an hmang tiin supply minister, forest minister ni bawk hnenah a sawi a. Minister chuan a hung nan mau tal hman ni se tha a tih thu a sawi a. Party worker lam atanga minister tawiawmtu pakhat chuan supply thil nen a inzawm vak loh thu a lo sawi a, mahse MJA president chuan supply minister chu forest lam changtu a nih tho avangin forest thil sawi chu a leng vek tura a ngaih thu a lo sawi ve bawk a, minister ho chuan forest lam kan han sawi leh rih a.

Hetianga ka han sawi kai deuh duah chhan chu, minister hian phai lam hotute a dawrnaah PSO atana an pek Punjab Police pakhat chu thingpui inna tur cheng za pek a tum thu leh, chu police chuan 'Punjab Police ka ni a, ka la thei lo' tia a lo chhan dan te chu supply chungchang a sawi kai hmaa thuhmaa a sawi avangin ka han sawi chhuak ve mai a ni.

Reiek kawngah hian hmun pakhata thing tiak phun chu mihring aia sang hi an lo ding thuau mai a, a kung bul an sam fai hluau mai bawk a, a hmuhnawm hi ka han ti khawp a, a thla ka la nghe nghe a.

Thawkkhat lai khan Falkawn lamah kan va kal a, nikum lama Green Mizoram denchhena kawngsira thing tiak phun kan va en a, thing tiak chu sawi loh, tam tak chu a hungna mau pawh hmuh tur awm tawh lo khawpin hnimin a lo bawh khat luk hlawm a. Kan kal hnu thla khat velah sorkar chuan mahni thing tiak phun theuh enkawl tura a tih vangin sorkar department tam tak chuan a samfai hna leh hung that hna an va thawk ta a. Falkawn Referral Hospital compound-a minister leh officer lianho thingphun chu thirpalin an hung a, mihring chen chen chu an ni ve hlawm tawh a, mahse hnimin a bawh khat luk tho. Tunah hian an lo samfai hman tawh em ang chu maw.

Tichuan, Reiek lam pan chuan kan tlan zel a. Aizawl chawmtu tuilakna lui bulah chuan nula leh tlangval an lo ding nghuk a, keini tan chuan an haw lam nge an kal lam tih hriat a harsa khawp mai; chak takin kan tlanpel a.

Kawngchhovah kan tlan zel a. Hmun pakhatah hian kawngsirah Dawr an lo hawng a, ei theih chi hrang hrang leh grape juice an lo zuar a, chawl khawmuang lovin kan tlan zel a. Tuikhawhthla awmna hmun kan thleng a, chutah chuan kan chawl ve ta a.

Midang pawh an lo zi huai huai mai a. Bungkawn Self Help Group chuan eitheih chi hrang hrang leh grape juice an lo zuar a, aurinna nen an lo ri le lu a.

Thenkhat chu a chhak lawk kawngsira chawlhbukah an lo thu bial laih laih a, thenkhatin kawngsir remchang laiah tanhmun an lo khawh a, thenkhat tuikhawhthla enin an lo hmanhlel a, thlalakna a de zuai zuai reng a. Hmeichhe naupang leh mipa naupangte pawh tuiah an lo inbual a, hmeichhe naupang pakhat chu ruak vekin tuikhawhthla hnuai tui tling bulah a lo tlan teu teu a.

Chu hmun chu a va han 'innocent' tak em! Tuikhawhthla siperin a per phak loh deuhna hmun thenkhatah chuan tlangval thenkhatin dawhkan an rem a, an thil ken an phawrh a, nuam tih hmel takin an inho a. A thlang deuh tiauphovah chuan patling pathum hian sawhchiar an lo thut hual a, an dawm bawk a. Kan sir lawkah chuan vainu hi a lo ding a, Thartea chuan thla a laksak a, tuikhawhthla langin. An chhungkuain Anthurium Festival hmang tura kal an lo ni ve a. A pasal, Bank of Baroda-a cashier hna thawk Pu Roy-a chuan Mizoramah kum hnih vel an awm tawh thu leh nuam a tih thu a sawi a, an chhungkaw thla kan laksak a.

Keini pawh chuan Self Help Group sawhchiar zawrh chu kan lei a, cheng sawm man chu a tam khawp mai. Grape Juice pawh duhtawk lei tur a awm.

Reiek Tourist Resort kan thleng a, haw tur lam nen kan intawk zut tawh a. A tualzawlah Anthurium Girl an kal kual a, zaithiam an zai a,fiamthu thiamin fiamthu an thawh a. Ruah a sur buan buan a, ruahsur a han a, kan haw leh a ni deuh mai.

A hmuna kan awm chhung hian Guwahati atanga festival rawn chhim tura lo kal tlangval rual chuan Mizo typical village an lo tlawh a, pipu-ah an lo uai a, an thla te ka laksak a, festival chu nuam an tih thu an sawi a, nuam an tih hmel ve tho mai.

Kum danga an tih ngaih loh, nghakuai khaia inelna chu khaw pawn sangha dilah a ni a, kan thleng ve hman ta lo, kan tel chak thu kan sawi liam a ni ta mai.

Tun tum Anthurium Festival-ah hian festival hmannaah grape juice zawrh an lo khap a ni awm e, a hnu feah kan hre ve chauh a. Hei vang hi a ni ang, zanah kan hawng a ni a, zan dar 7 velah pawh tuikhawhthla bul chu a lo la rak hle mai a. A thlang lama dawr te pawh an lo la bawr laih laih a, grape juice an zawrh miau avangin.

Thudawn pakhatin a sawi danin Anthurium Festival hnuhnung berah khan grape juice avangin intihbuaina a lo thleng tawh a ni awm a, chu chu tun tuma festival hmannaa grape juice zawrh an lo khap chhan chu a ni awm e. Mahse, a hmunah khan a ruka zuar an awm tho, thudawn pakhat chuan a ti.

Anthurium Festival-ah hian Anthurium pangpar puala programme duan chu Anthurium Girl-te kha an ni deuh mai awm e. Festival neihna hmun kha Anthurium parin an chei a, chu chu a ni leh deuh mai. Nikum khan Anthurium par an zuar a, mahse Buhban chhum a lar zawk tlat! Anthurium puala kutpui kan hmang thei hi a tha a, mi tam tak hlimna thlentu a ni a, a lawmawm e, mahse...

Anthurium Festival hi a ngaiah ngawr ngawr ni lo, hmun hrang hranga kan tourist resort promote nan te pawh hmang thei ila, a tha khawp ang. Tuna Hmuifang Tourist Resort te saw state dang atanga rawn chhimtute hmuhtirna chance tha tak chu Anthurium Festival hi a ni.

A thuhrimin Reiek Tourist Resort hian tun dinhmunah chuan mikhual a dawl zo lo lam deuh chu niin a lang a, programme liantham deuh huaihawtna hmun tura kan vauchher deuh ber a nih tawh avang hian, tun aia a leta zau hian chei that a tul niin a lang.

Festival sawi takah chuan tuna Zawlaidi hmang hian Festival pakhat chu kan mithiamte hian chher chhuah dan ngaihtuah leh thei se a duhawm khawp mai. Kuthnathawh min ngaihsantirtu kan hruaitute hian kuthnathawktute puala programme lian tham an siam ve theihna chance tha tak hi bawhpelh lo teh se. Kan ram hruaitute pawhin Agro-based industry an sawimawi a, mipui pawh hian i bawh hum hum ang u. Anthurium zawng, bawh hum hum tham pawh niin a lang lem si lova.

Anthurium Festival chu

Ni hnih awh tur Anthurium Festival 2010 chu September ni 9 khan Reiek Tourist Resort-ah Mizoram Governor M.M. Lakhera chuan a hawng. State Planning Board vice chairman Lalkhama khualzahawm a ni.

Larsap chuan Mizoramin ram mawi, sik leh sa duhawm tak a neih thu sawiin, "Tun kum kal ta mai chhung pawh khan agriculture, horticulture leh floriculture lamah hmasawnna namen lo kan hmu a, kutthemthiam, tualtahpuan dehchhuah leh kan thlai thar te damdawi pawlh loh an ni te hi khawvel ramdang hmuh phakah pholan thiam a tul a ni," a ti.

State pawn lam mi te nasa leh zuala hip lut turin keimahni remchanna lam chauh thlir lova an tana hun remchang buatsaih thiam a tul. Mizoram thar chhuah Anthurium hi India ram State dang mai bakah ram pawnah hial thawn chhuah a ni thei hi a chhuanawm takzet a ni," Governor chuan a ti bawk.

Khualzahawm Lalkhama chuan India ramah inhungbingna tha tak neia Mizote kan awm chu vanneihthlak a tih thu a sawi a. Sorkar laipui atanga hmasawnna sum thahnem tak lo luanglut thin te chu chhawr tangkai thiam turin Reiek leh Ailawng mipuite pawh tan la turin a fuih a ni.

He festival-ah hian Mizo Cultural Organisation, Art & Culture leh Mizoram Gorkha Youth Association ten hnam lam chi hrang hrang an entir a. MZI Reiek leh zaithiam lar tak tak ten kalkhawmte chu hla leh rimawi chi hrang hrangin an awi a, Heritage Handloom & Handicraft buatsaih Fashion Show hmuhnawm tak thlir tur a awm bawk. Tun tum Anthurium Festival-ah hian kum danga la tih ngai loh nghakuai chiaha sangha inman tam siaka inel a ni a, Rifle leh thal inkahsiak pawh neih a ni bawk.

Festival hawnna inkhawm hi Tourism Department Joint Director Pu Biakthanmawia'n a kaihruai a,Tourism Minister Pu S.Hiato leh sorkar mi pawimawh tak tak te bakah mipui thahnem takin kut hi an chhim a ni.

Anthurium Festival hi vawiinah hman chhunzawm leh a ni ang a, Tourism Minister Pu S. Hiato chu khuallian a ni ang.

September ni 10-ah tourism minister S Hiato-a'n Anthurium Festival hi a khar a, "Hetiang festival hi tun aia tam leh uar zawka tih tum a ni. Khualzinte hmang hian Mizoram chhungah sum tam tham tak a lut a; chuvangin mikhualte duat thiam hi a pawimawh a ni," a ti.

"Tun kum chhung hian rampawn mi 600 chuang leh India hmun dang atangin mi 50,000 chuangin Mizoram hi an tlawh a. Khawvel pum huap pawha mite ngaihsan Mizoramin Anthurium kan thawnchhuak thei leh thalaiten intihhlimna tur hun leh hmun remchang hlimawm tak kan hmang thei hi a lawmawm hle a ni," a ti bawk.

Anthurium Festival hi kum 2006 atang khan neih tan a ni a, he festival-ah Mizoram a cheng hnam hrang hrang nunphungte leh khawsakziate lantir thin a ni. Inrinnia Anthurium Festival hmannaah khan hnam lam leh zai bakah Fashion Show te neih a ni.

Read more...

"Vaihna Vartian" leh Mafaa Hauhnar

¢ Lalhruaitluanga Chawngte

Mizo literature-ah tunlaia thawm na ber chu "Vaihna Vartian" hi a ni awm e. A chhuah hma hauhvin lehkhabu dawrah an zawng a, a kawmah saruak thlalak a awm vangin Synod Bookroom-in an zuar duh lo maia ring awm bawk mah se Synod Bookroom-ah ngei pawh a chhuah hmaa lei tum an lut leh thin. Poet, essayist, critic Mafaa hi Zofate'n an la kham lo a ni ang, short shory writer Mafaa an la zawng tlat!


Literature hi i naupan lai atangin i tui reng nge i puitlin hnuah i tui chauh?
Mafaa Hauhnar kutchhuak thawnthu tawi khungkhawmna "Vaihna Vartian" hi September ni 9-ah ziakmi Vanneihtluanga'n a tlangzarh a, a tukah chhut sa a zo nghal! Chu lehkhabu chanchin chu hei le, a ziaktu ngeiin a puang e...

"Vaihna Vartian" hi i tan eng nge a nih?
"Vaihna Vartian" maw, ka tan chuan mêl-lung pawimawh, bung thar ka tanna a ni. Thu tluangtlam ziakmi (essayist), faksêlna thu ziakmi (critic) leh hlahril phuahtu (poet) leh fiamthu duh (humorist) anga engemaw chen thu leh hla tualzawla ka inlan hnu-ah Mafaa thawnthu tawi phuahtu (short story teller) ka rawn inlar hmasak berna anga ngaih theihna chin a awm a, kan zâm a, ka phur bawk a, “mixed emotion” an tih ang hi a ni ber ang, ka tan chuan chhinchhiahtlak tak a ni.


A bu hming hi thenkhatin an sawi deuh a...
N’e, "Vaihna Vartian" han tih hian thu insai kalh leh inkâwlkalh- oxymoron, antithesis, paradox an tih ang chi hi chu a hmehbel fai vek theih awm e.

Vartian chu khawvelina hun thar leh duhawm zawk inherchhuahna hun, lungngai fa leh beidawngte tana beiseina thar inher chhuah hun, natna zawng zawng a bona huna ngaih a ni. "Zoram Khawvar Hun Nghakin" tih lehkhabu te pawh a awm hi! He lehkhabua a changtupa tan hi chuan a lungngaihna intanna hun a ni miau mai a nih hi!

Thenkhat, “Vaihna tih hi Zotawngah a awm lo,” lo ti pawl pawh an awm a ni awm e. Chu’ng mite hriat atan chuan, “Ka vai ruai e, zaleng zingah,” tih te, “Ka vaih khua sei mah se, Parte,” tih te, “Mahriakte’n ar ang ka vai’ tih te, baihvai, lungvai, chavai, vakvai tih thute hi ka han theh ve hlek duh a ni .

Tin, a kâwma nula saruak, hnungchhawna lo ding, "a Synod zân lo e” lo ti an awm palh tâk thulhah, min zawt lem lo mah la, han sawi tel hram ka duh a, hei hi a zahmawh rawngkai zawnga rawn hmang ka ni law, kan artist-te chuan an hrethiam em em ang a, art object a ni a, nun saruak, mahni invêng thei lo, 'defenceless' leh 'vulnerable' pholan ka tum a ni.

A hmain i irawm chhuak lehkhabu pahnih i nei tawh a, tunah a pathumna. Lehkhabu tihchhuah hi eng nge a hlawkna? Sum leh paiah a hlawk em?
Mizo thuziakmi tlemte zingah hian a vannei pawlah ka han tel pha hlauh pek a, hetia ka duhtawka ka han inhrikthlak hnu hian Pu Zuahliana te ang lo takin sum leh paiah hlawkna ka han hmun hlauh pek a, chu chu factor dang vang pawh a ni mahna, ka hre ngam lo le, hei hi min zawh takah chuan chhiartu mipuite chunga lawmthu sawina hun min hawnsakna hun tak niin ka hria, ka lawm e.

Tun tum hi e, kei pawhin ka awih ngam lo hial zawk, ka tlangzarh tuk khan kan chhut sa zawng zawng a’n fai pak pek a! Kan comedian search boruak neih lai nen a innan vang leh kan thianteho an tan tlan vang ni maw, dawr-ak zawng zawng pawhin man pek sa vekin min laksak a, kan nu phei chuan pawisa chhiarna khawl lei a rawt vut vut mai (ha, ha, ha!). Tak taka, khawrchhawngnu, “Vawiin thil thu-ah bu 100 chuang ka hralh zo a, i zarah ka fate inkhawmpui kawr zawng zawng ka tuak ngah thei e,” rawn ti siam siamtute leh “feedback” rawn pe nghal vat vattu ka hriat ngai hlek lohte’na min rawn hrilh sap sap kha a ni ka hlawhtlinnaa ka ngaih lian ber chu.

Thawnthu tawi lam i khawih ta a, thawnthu tawi lam hi eng vanga khawih nge i nih reng reng?
Ni e, tun hma lama ka la dai ngai loh ramah ke ka han chheplut ve chhaichhin a, engnge maw ka an le tih chu chhiartute zawk sawiah ka’n dah te’ng. Kei erawh chuan nuam ka ti ngang mai a, hahchhiau let tep tawh rawn kir lehah ka ngai a, ka thawl hawk mai.

Essay leh poetry lakah eng nge a danglamna?
A danglamna tehvak ka hre lo. Mahni thinlung chhungril ber kan zuk luhchhuahna a ni a, ruih lungpuama tah kan sawi ang deuhin a zahthlak nâa a nuam ru veng veng bawk si a nih hi! A form leh style a in-ang lo tih mai a niin ka hria. Poetry-ah chuan a thu lam bikim leh thil dang “metre, rhyme” tih velah venthawn tur a awm a, essay-a phuahchawp sawi rem lo leh autobiographical tak inthlahrunawm kha a awm ve lem lo a, “A lo nuam zaw ber a nih hi,” han tih uaih uaih chang chu ka nei.

I thawnthu tawi zinga love story-te hi a tak behchhan a ni lo maw?
Kan nu hian a beng lo hup se, thui takah chuan ka tel vek tih hi ka’n hrilh ru hram teh ang che. Mahse, amah anga mi duhawm hi ka tawng leh ang tih ka hriat hma a ni a!

I thawnthute hi a boruak a thim a, chutih rualin thu hlimawm a awm bawk a. Eng nge a awmzia?
Hemi chungchangah hi chuan nangmah hi i chiang ber ang tih ka ring. Ka lehkhabu kan tihchhuah ni-a i sawi: Mafaa thawnthua thim leh eng inpawlh (The mingling of pathos and humour in Mafaa’s work) hi an la rawn chhui ang, i tih ang deuh khan lungngaihna thuk berah pawh nuihna ka hmu a, ka hlim ber laiin ka indawm kun thin tih hi nang aia hrechiang an awm dawn em ni?

Essay-a i style kha i ziah dan hmangah i thlakin i hria em?
Hei chu kan kutchhuak tharai lo tê tê rawn chhuitute an awm ve a nih chuan an rawn chhuiah ka ti a, kei erawh chuan "Chawlhna Tuikam" Mafaa kha ka la ni rengin ka inhria a, ‘tah chuan danglamna a lo awm a nih leh critics-ho thu thu le.

Rambuai lai leh Kawnpui dai bus accident behchhan a awm a, Mizote tana thil thleng pawimawh behchhana thawnthu i ziak hi eng nge a chhan?
Kei chu he’ng kan thil hriat chian (known events) hi ka lung tileng ber bertute zinga mi a ni a, tun hma atangin thawnthu ziak thiam chu ni ila, ti-a thawnthu (story line) chher ka lo chak em em thin a ni a, ka ziah lai pawha ziah nuam ka tih pawl tak pawh a ni nghe nghe. Ka pian hma thil leh nikhua ka hriat theih fumfe hma thil ni mah se keimah berin ngaihnawm ka’n tih tlat pek chu.

A dangte hi, a plot hi i irawm chhuak liau liau nge han entawn deuh te i nei em?
Thuhmahruaia ka sawi ang deuh khan kei hi ka vannei a, maimawm ang deuhin ka ei turin min rawn pan a, thawnthu tam ber hi ka tawn hriat leh mite tawn hriat anmahniina min hrilh a ni a, pahnih khat bak hi ka phuahchawp liau liau (pure works of fiction) a awm lo.

Nature i ngaina hle tih a lang a, tun hma aiin thawnthu tawi i khawih hnu hian nature i ngaina tawh zawkin i hria em?
Tun hmaah khan khuarel thilsiamte hi ka lo la tarlang ngai meuh lo a nih chuan ka ngainat loh vang ni lovin ka lo mangnghilh a ni ang. Boruak te hi kan mamawh ber ni mah se, boruak avanga lawmna chang hria chu kan tam lo vang. “Mihring leh nature hi a inhlat poh leh amah atangin a bo thui” lo ti ve ngar ngar thin ka ni a, Wordsworth-a te angin “nature worshipper” tih tur chu ka ni hauh lo a, amaherawhchu, Pathian kutchhuak zinga thil siam mawi ber “mihring” dawtah hian thil siam dangte hi chu ka dah kumkhua.

I thawnthu hmingah aliteration i hmang vek a, a hming tur i ngaihtuah rei thin hle lo maw?
Ni e, ka thawnthu hmingah hian alliteration (beginning rhyme) - thumal in-ang hlira hawrawp tan entir nan “Vaihna Vartian/ Dum Duhawmi” hi ka hmang vek a. kei hi thuziakmi leh tawngkam mawi lawm mi (lover of words) ka ni a. Ni leng leng hian thukam mawi leh thumal te hi ka sam kual ka sam kual thin a.

Ka bawlzanin ka changzan vak vak zel a, a ri ringawtina mi a tihnui kur kur theih thlengte hian ka thlep ka thlep kual thin. Chuta ka duh ang tak maia ka han chheh fuh tawh laklawh phei hi chu a hmaa ka sawi ang khan chhuak deuhva hahchhiau thlawrh ang mai hian ka lungawi zui veng veng a ni.

Ka thupui atana alliteration ka hmang hian min tikhaihlak lo satliah mai a ni lo, min chawm zawk. Thawnthu ka ziah hma hian, awih la, awih suh la, a bu hming hi ka nei sa vek

A nih leh he lehkhabu-ah hian eng nge i puanchhuah?
"Vaihna Vartian"-ah hian engnge ka puanchhuah ka hre ngam hauh lo. Fing takin han chhang dawn che ila, “Lalhruaitluanga Chawngte leh Vanneihtluanga te zawt rawh u,” ka’n ti teh ang.

Read more...

Mizoram bum nawn tumtu Gulshan Sharma?

"Hman ni lawka Mizo thalai tam tak timangangtu kha a ni a, keini chuan kan la ring lo," tiin MZP president VL Krosshnehzova chuan Gulshan Sharma chungchang a sawi.

"Hna hmuhsak tiamin thalai engemaw zat phaiah a hruai thla a, mangang takin an zuk tangkhan ta a nih kha. Khatiang thil kha Gulshan Sharma vang hian kan tawng tawh a, kan tawn nawn leh ang tih kan hlau a ni," tiin Zozam Weekly a hrilh.

Tun hnaiah Institute of Technology & Future Trends (ITFT) director Dr Gulshan Sharma a rawn lang leh; August ni 18-ah Chanmari YMA Hall-ah Mizo zirlaite hmaah thu a sawi a nih kha.

Hetih lai hian mi thenkhat erawh an awm a lo nuam lo a, Gulshan Sharma rawn lan leh ni hian Aizawl-a zirna in pakhatah phei chuan fimkhur tura zirlaite fuih an awm.

Gulshan Sharma hian 2003-ah khan Mizo thalai 200 vel chu hna hmuhsak tiamin phaiah a hruai thla a, a hruai thlakte hian an beisei ang an hmuh loh avangin a hun lai chuan lungawi loh thawm pawh a ring hle. Chung laia eptu party Congress pawhin thalaite thlavang an hauh nghe nghe.

"Call centre, travel agency, hotel tih vela hna hmuhsak min tiam a, thla 3 training phawt turin Delhi-ah min hruai a, training chhung hian thla tin stipend Rs 3000 min tiam nghe nghe. 'In training-na te'n stipend an pe ang che u' min ti a. Mahse, training tura dahnate chuan stipend min pe lo a, 'kan hnena training neite hian a man an chawi thin zawk a' an ti ta daih a, hna pawh kan hmu mumal ta lo a, a hmute pawhin an hlawh tam lo. Aizawl-a interview kan neih laia an sawi ang a ni ta lo deuh vek," tiin 2003-a Gulshan Sharma hruai thlak tlangval pakhat chuan Zozam Weekly a hrilh.

Mizoram tourism deptt. leh ITFT te hian Mizoram thalai 5000 hna hmuhsak turin cheng maktaduai telin thuthlung an siam a, thalai 200 vel chu phaiah Sharma hian a hruai thla hman. May ni 26, 2003-ah Vanapa Hall-ah chutih laia chief minister-in hemi atan training hi a hawng a, Tourist Lodge-ah an training zui a ni.

"Training kan nei a, chumi hnu-ah min hruai thla a, mahse Mizoram-a an sawi dan nen a inang ta lo lutuk a, hna hmu pawhin an thawk rei lo. Mangang takin Delhi leh Chandigarh velah thalai engemaw zat kan awm a, khang laia kan manganna kha ka theihnghilh thei lo," tiin tlangval pakhat chuan a sawi.

"Thil awmzia kan hrethiam ve lo a, kan hriat chu min tiam ang a lo ni lo tih kha a ni mai a, sorkar nena tang dun an nih avang khan keini lahin kan lo ring thlap mai si a. Tunah Gulshan Sharma a rawn lang leh a, thalaite hi fimkhur se ka duh khawp mai. 'A rin tlak loh' ka ti lo a, fimkhur turin ka duh mai a ni. Kum 7 vel kal taah khan Sharma hnuaiah thalai engemaw zat kan lo mangang tawh tih hi hria se ka duh," tiin 2003-a Sharma hruai thlak pakhat chuan a sawi.

Mizo zirlaite'n degree course leh master degree course an zirna tur, Gulshan Sharma rawn lan lehna hi August ni 18 chawhnu dar 1:30-ah Chanmari YMA Hall-ah chief minister Lal Thanhawla'n a hawng a, he hunah hian Dr Gulshan Sharma chuan ITFT (Chandigarh) hnathawh dan power point presentation hmangin a sawifiah a ni.

Hemi ni-a sorkar thuchhuaha a lan dan chuan, he thil hi Mizoram Youth Commission hmalakna a ni a, Mizo zirlaite'n degree course leh master degree course an zirna tur, an zir man, admission fees, exam fees, hostel fees, study tour senso leh thesis chhutna man zawng zawngte central sorkar-a Ministry of Tribal Affairs-in a tumsakna tur a ni.

Chief minister chuan sorkarin thalaite hmakhua a ngai nia sawiin, thalaite tana hmalakna hrang hrang a sawi a, Mizoram Youth Commission chu chumi lama hma la tura din a nih thu a sawi. NIT, Management, Mass Communications, Fashion Technology zirna leh Medical College leh Sainik School te nei tura sorkarin hma a lak mek thu sawiin, zirlaite chu lo inbuatsaih turin a chah.

Zoram khawtlang nun chhe mek siamtha tura beitu tur chu thalaite an ni tiin taihmakna, thawhrimna, rinawmna leh tumruhna nen theihtawp chhuaha tan la turin a sawm. Thawhrimna leh mahni invawnna tel lo chuan hlawhtlinna a awm thei lo tiin thalaite chu rim taka thawk thin turin a fuih a, mahni hna theuhvah Kristian nihna lantir zel turin a chah.

Zirlaite chu chhawr tlak leh thiamna tak tak pawchhuak tura inbuatsaih turin a fuih a, phai lama lehkha zir thei lo tana remchang (opportunity) siamsak tura sorkar hmalakna te chhawr tangkai tum turin a chah a ni. Hetianga thalaite tana hmalakna hi fimkhur taka kalpui tul a tih thu sawi bawk.

Labour & employment minister Lalrinliana Sailo pawhin thu a sawi a, khawvel company lian te Mizoram-ah an la rawn luh zel dawn avanga mithiam tam tak an la mamawh tur atan lo inpuahchah turin a chah.

Students Sponsorship hawnna programme hi Youth Commission chairman Hmingdailova Khiangte-in a kaihruai a, parliamentary secretary S Laldingliana, Planning Board member secretary PL Thanga, education secretary Esther Lalruatkimi te pawh an tel.

Mizoram sorkar-in a puanzar dan chuan, he ruahmannaah hian degree course zir duh tan seat 150, master degree course zir duh tan seat 40 siam a ni a, nimin tlai atanga August ni 21 thleng interview leh admission te neih a ni ang. Interview leh admission tih fel a ni tawh a, thalai thenkhat phei chuan ITFT hi an thleng der tawh. Chutih laiin, thenkhat chu an chhungte'n fimkhur thu-ah kal rih lo turin an ti a, thu chiang an nghak mek.

September ni 13-ah MZP hruaitute'n thuthar lakhawmtute an kawm a, ITFT Chandigarh-a zir tur Mizo thalai mi 101-te dinhmun chu ngun taka ngaihtuah nawn leh turin Mizoram sorkar a ngen tih an puang.

Hun kal tawha lo tihdik loh tawhte darthlalanga hmanga, zirlaite hmakhua thlir chunga hma la tur leh, zirlaite pawh ngaihtuahna fim tak hmanga harsatna thleng theite thlir hmasa turin sorkar an duh tih an sawi a ni.

Mizoram Youth Commission (MYC) leh Institute of Technology and Future Management Trends (ITFT), Chandigarh te'n senso pakhat mah ngai lovin Ministry of Tribal Affairs hnuaia Post Matric Tribal Scholarship Scheme atanga degree course zirtir thei anga sawia Mizo zirlai 101 lak an tumnaah thil chiang zawk hriatfiah tumin September ni 7 & 8 khan ITFT, Chandigarh leh Tribal Affairs Ministry-ah MZP president VL Krosshnehzova leh general secretary H Lalremsiama te an kal tih sawiin, chuta an thil hmuh leh hriatte thuthar lakhawmtute hi an hrilh a ni.

ITFT Chandigarh-a Head Councellor chuan a hlawhtlin leh hlawhtlin loh chu Mizoram sorkar kut a nih thu te, ITFT chuan zirlaite an zirna tha taka lo pek leh kawng kawhhmuh bak mawhphurhna an neih loh thuin a lo chhang tih an sawi niin MZP hruaitute chuan an sawi.

Ministry of Tribal Affairs-ah pawh joint secretary leh joint director te kawmin zirlaite senso zawng zawng tum theihna tur scheme a awm loh thu te, Tribal Scholarship thla khata Rs. 740/- erawh tribal an nih anga an pek theih thu an lo hrilh niin MZP hruaitute chuan an sawi bawk.

Mizoram atanga Tribal Scholarship scheme anga he thil zir turte tana dilna a la luh loh thu an sawi bakah, an scheme/guidelines awmsa bawhpelhin engmah an tih theih loh tur thu an lo hrilh niin an sawi bawk.

August ni 18-ah Chanmari YMA Hall-ah ITFT-a zir tur lakna hun hawn a ni a, a tukah a zir tur thlang nghalin, mi 101 thlan nghal an ni. MZP hruaitute sawi danin, September ni 17, 2010-ah ITFT Chandigarh thleng vek tura hriattir an ni. Chandigarh thlenna tur hi Labour & Employment Deptt. atanga tumsak tur nia hrilh an ni a, amaherawhchu, zirlai kal thla turte hi mahni kalna inngaihtuah tura tih an ni lawi si a, hei vang hian zirlaite hi an mangang hle nia hriat a ni.

ITFT Chandigarh hian 2003 khan Aizawl-ah Mizo thalai 500 chuang thla thum training pein hna hmuhsak a tiam a. New Delhi, Mumbai leh India ram khawpui dangah heng thalaite hi hruai thlak an ni a, Aizawl lamah harsatna engmah a awm dawn lo nia hrilh an nih laiin harsatna an tawk ta hlawm niin MZP hruaitute chuan an sawi. Placement an hmuhnaah pawh zawm rei thei lovin ITFT executive director Gulshan Sharma chuan restaurant leh hotel eng eng emawah thunluhna tur a zawng a, mahse, heng zirlaite hian ring zo tawh lovin rilru na leh beidawngin an kir leh deuh vek niin an sawi bawk.

Gulshan Sharma hi a website-ah chuan Government of Mizoram advisor angin a insawi.

Read more...

Industrial estate-ah Industrial estate hlankai tum!

¢ Vanlalremruata Tonson

Thenkhat chuan a enkawltu Industries department hriatpui lohin midang kutah industrial plot an lo lei chhawn tir a, a thenin an makpa te emaw an lo sahthlak thin nia sawi a ni. Zuangtui Industrial Estate-a industry unit dinna atana ram pekte hnenah he industrial estate hi a nih tur anga tihpuitlin tum a nih thu industries commissioner RL Rinawma chuan a sawi.

Industrial estate hi a nih tur ang a ni lo a, a enkawlna lamah pawh thil fel tawk lo a awm ngei tih chu phat tur a awm lo tih commissioner chuan September ni 13 khan I&PR Auditorium-a kalkhawm industry neitu leh din tumte hnenah hian a sawi a; chutih rual chuan a nih dan tur anga kalpui tumin hma an la mek a, a chei that dan tur kawngte pawh an dap mek niin a sawi.

India sorkar hian industrial estate atan upgradation scheme a nei a, chumi an chhawr tangkai theih nana ruahmanna siampui turin consultant an ruai mek niin commissioner chuan a sawi bawk.

Tunhnaia industrial estate management committee leh Zuangtui industrial estate-a awm mekte leh plot pek tharte inkara thu inhmu chiah lo awm nia lang chungchangte pawh commissioner chuan kalkhawmte hmaah a sawifiah. Industrial estate-a plot pekte square metre-ah Rs 100 allotment fee chawi tur leh square metre-ah Rs 16 annual fee chawi tura tih chu tam deuhin lang mah se industrial estate tihchangtlun nan bika hman theih dan tur kawng an zawng mek a ni, a ti.

Allotment fee leh annual fee te industrial estate-a hman a nih theih nana finance department-in an thurawn bawhzuiin society din an tum mek niin RL Rinawma chuan a sawi a; an hmachhawpte an tihpuitlin hunah chuan industrial estate atana ram pekte pawisa chawi hi tam deuh pawh ni se anmahni pual tur tho a ni, a ti.

State danga an tih thin anga industrial estate board neih hunte pawh a awm ve a beisei thute pawh commissioner chuan a sawi nghe nghe.

Commissioner chuan revenue deptt-in industry atan bika ram hawh man tur an bithliah chu square metre-ah Rs 500 daih a nih thu a sawi bawk.

Zuangtui industrial estate-a awm mekte zinga thenkhatin tunhnaia management committee-in plot an pekte lo vau an awm nia an hriat thu commissioner chuan a sawi a, deptt. lamin hei hi an la thutak hle niin a sawi.

"A awmsa leh awm tharte inkarah thisen a luang hrim hrim ang tih te pawh a awm a," tiin commissioner chuan hemi chungchang hi lo chhui zui turin DGP a ngen tawh tih a sawi a ni.

Hetianga thil tih tum an awm tak tak a nih chuan police lamin an hmeh mit theih ngei a rin thu leh police hotute hnenah police station emaw beat post tal pawh dah tura an ngen tawh thu a sawi bawk.

Tunhnaia Zuangtui Industrial Estate-a plot pek thar zinga thenkhat chu plot pek an nihna hmun hi dan anga pek ni lo midangin an lo luah mekte a ni a, hei hi a awm mekte an chhuah fel hma chuan allotment fee te pawh hi pek loh theih ni se an duh thu ram pek thar thenkhat chuan an sawi nghe nghe.

A sawi zelnaah commissioner chuan Zuangtui Industrial Estate hi a hmuna thil awmdan an finfiah hnuah chuan mipui leh industrial unit neitute zingah thil tha duh an lo tam hle tih an hmuchhuak niin a sawi. Politician-te pun zawnga hmalate pawh mipui hian an lawm vak lo nia an hriat thu sawiin commissioner chuan industrial estate-a awmte chu department tan mikhual an ni a; an theih ang tawka tha an pek a lungawi lo leh kawhmawh bawl tum chu inpuchhuak zawk se an dal dawn lo a ni, a ti.

Inkhawm kaihruaitu, Zuangtui Industrial Estate Management Committee-a power and electricity department aiawh member R Lalrinkima chuan a taka industry nei lova sorkar atanga hlawkna awm vanga estate-a awm an awm nia sawi chungchang a sawinaah hmuna an enfiahnaah tuna awm zingah hian kawngka lama signboard pakhat tara kawmchar lama a dang lo tar leh an awm tih a sawi.

Mizoram Chamber of Industries leh Mizoram Industries Association aiawhte pawhin Zuangtui Industrial Estate chungchanga management committee hmalakna an thlawp thu an sawi.

Zuangtui Industrial Estate-a awm mekte atanga sawitute chuan estate enkawl dan a mumal loh thu leh mumal zawka enkawl an duh thute an sawi. Sawitu thenkat chuan estate hmang dik lote hi report an nih pawhin stay order pek an ni ringawta bawhzui a nih loh avangin awmzia a awm thin lo tihte an sawi a ni.

Estate-a awm mek zinga thenkhat chuan kum 25 dawn man chawi lova an lo awm tawh chu lawmawm an tih thu leh a awm man chawi hrim hrim hi an hreh ber a nih loh thute an sawi. Mahse, fee lak a nih tak tak dawn chuan an ramtte hi teh that niin a hman tlak loh laite an chawi turah hian telh loh ni se an duh thung.

Zuangtui Industrial Estate hi industries department hnuaia awm a ni a, anni behchhanin department hrang hrang aiawhte awmna management committee din a ni a, chu chuan industry unit neitute hnena ram pek leh a ram enkawl hnate an thawk a ni.

Read more...

Tlangval Rilru Hneh Nan Thil Pathum

Mipa leh hmeichhia hi Siamtu min siam dan ropui leh hlu tak avangin kan inngaina a, kan inngaizawng a, kan inhmangaih a, hlim takin damlai kan chhiar dun thin.

Tlangval te'n nula bula awm dan mawi, zei leh tha hriat an duh ang bawkin, nula te pawhin chutiang chu an duh thin. Hmel chu engpawhnise, tlangval ho lungkuai leh hnar theih miah lo, nula tana pawimawh tak i'n sawi teh ang.

HMEICHHE HLIM THEI
Hmeichhe tum tum deuh hmik hmek leh ti deuh bir ber hi mipa ten an ngai thei miah lo. Hmeichhe hlim hmel leh nui deuh sangte hian biak leh lawm an hlawh a, hmeltha vak lote pawh hi an luck duh phian. Nula hlim hmel pu thinte hi tlangval te'n tawrh har an ti a, kawm nawm hmel an ti a, ngaihawm an ti thin. Chuvangin nula i nih a, tlangval duhzawng i nih duh chuan hmel hlim i put thiam a pawimawh.

NGAITHLA THIN LA
Mipa hian hmeichhe tawng zawt zawt, mipa thunun tum deuh ran hi an ngai thei lo hle. Titi khawchang han sawi nikhua pawha hmeichhe tawng tam nih hi a fuh lo thin. Hetiang kan sawi avang hian hmeichhia chu lo ngawi reng rawh se tihna a nilo. Hmeichhe pangngai chuan a hun an thliar thiam tur a ni. Hei hi chu mipaah pawh a dik rualin, hmeichhia chu a ngaithlatu zawka tan thiam a pawimawh kan tihna a ni.

Tawng puat puat leh tawng lung lung hi a mawi lo a, mipa thu i ngaihchan thiam viau chuan, an rilru i luah veng veng dawn tihna a ni. Mipa chuan a thiante bulah chuan he nu hi chu min ngaichang thiam a, min zah thiam bawk a, a hmel te pawh ka hmu tha vek tawh an ti tawh mai ang.

INCHEINA
Mipa thawmhnawm leh hmeichhe thawmhnaw a awm meuh tawh em maw ni chu aw, kan tih lai hian hmeichhe hak tur leh mipa hak tur deuh bik hi chu a awm chiang mai. Hmeichhia a ni em tih pawh hriat theih mang loh khawpa pa deuh tep tupa inchei chuan mipa mit a la lo a, an lung an kuai mawh khawp. Chuvangin nula chu nula incheiin inchei teh se. Incheina ngah lam kan sawi lo a, neih ang chhun chhun a fai, uluk taka inchei kha a ni kan sawi ni. Make up nalh mawi tawk, kawr rawng thlan thu ah te, nail polish, bengbeh, thi leh thildang te pawh a ni ang. Mawi leh zahawm taka inchei hi mipa te rilru hneh theih dan awlsam pakhat chu a ni e.

Read more...

Nui Lawks 68


J Kan venga lucky ticket lawmman kha an sem rual tha ve ang reng khawp mai; pakhatna vawkthau, pahnihna vawkthau tho, pathumna vawk thau vak lo.
- 9862375770

J Nu pakhat pawh kha, TV en a'n peih khawp a, current a thim paw'n mombati a chhi a, a en zel tho.
- 9436151666

J Tlangval pakhat pawhin a handset tuiah a thlauh palh a, a chhar vat a, a chhiat a hlau lutuk a, tuisoah a thlak leh nghal!
- 9436159317

J Fapa: Pa, ka bag hi a rit lutuk...
Pa: I hawrawp a lian lutuk a ni ang.
- 9612589095

J Kan zirtirtupa kha, question set chu a thiam lo ve khawp mai; "(i) A kar awlte hi dahkhat rawh, (ii) A kar awlte hi dahkhat leh rawh, (iii) A kar awlte hi dahkhat leh phawt rawh, (iv) A kar awlte hi dahkhat leh mai teh le," te a ti vel!
- 9612566920

J Helmet khum lovin bike a khalh a, traffic police-in a lo phar ding; a tih ngaihna hre lo lutukin, "Ka helmet rutu hi helamah a rawn kal em?" tiin a zawt ve hmiah!
- 9862577575

J Pa: Nizan thli natzia kha... kan in chung pawh a la dawn emaw ka ti hman a...
Nu: Engahnge min kaihthawh loh? Thli ka hlauhzia i hre reng si...
- 9862751603

J Nula pakhat pawh hi a'n feng chhing mai mai khawp a, a kawng a lang phak vel!
- 9612393995

J Nula pakhat pawh a senior tawh lutuk a, a hming bulah 'Tin' tih te a dah vel!
- 9436151666

J Kan zirtirtu pakhat kha, question set chu a thiam lo ve khawp mai; 'Mahatma Gandhi-a pian ni sawi la, Mizoram ramsa chi 5 sawi bawk rawh' te a ti vel!
- 9612566920

J Thian dun hian zu an in dawn a, an nei tlem sia an ren lutuk a, hmarcha te an telh vel!
- 9436159317

J Tuna ka lehkhabu chhiar lai hi a mak ang reng asin- thumal a kim vek- dictionary a nia!
- 9612698042

J Chhungkaw pakhat pawh kha, chawhmeh an nei lo mai mai khawp a, zing lamah maian bai sa deuh an hmeh a, tlai lamah maian bai dai deuh. Chutiang chuan an kumtluan ve zak!
- 9862577575

J An inkhawm kha an han 'hot' asin; chairman khan "tunah chang hit deuh ka'n chhiar ange" te a ti heps!
- 9612589095

Read more...

Zonun-Mau

PB Lalrammawia

'Mizoramin dinchhuahpui tham mau kan neia kan vannei,' tiin ram hruaitute'n an sawi fo. Zonun Mat Ply (P) Ltd. te chuan a sawia sawi ni lo a takin mau a hmang tangkai mek a, chhungkaw tam tak eizawnna a siamsak bakah mau hmanga siamchhuah thahnem tham tak ram pawn lamah a thawnchhuak mek.


September ni 4 khan thuthar lakhawmtu thenkhatin Zonun Mat Ply (P) Ltd., Lengpui hi a hmunah an tlawh a, an hnathawh dan mit ngeia an hmuh hnuah ropui an tiin chhuanawm an ti hle.

Thuthar lakhawmtute hian Mizoram hausakna pakhat mau hmang tangkaitu Zonun Mat Ply hmalakna chu sorkar tan pawha phurpui tham, mimal hamthatna mai ni lo, mipui, ram leh hnam tan pawha chhawrnahawm tak a ni dawn tiin an sawi a, tih tak zeta thahnemngai taka ram leilung hausakna chhawr tangkaitu an nihna hi sorkar leh mipui pawhin hriatpui se an duh thu an sawi hlawm.

Zonun Mat Ply hian 2004-a Andaman & Nicobar Island-a chhiatna nasa tak Tsunami vanga a thlen tum khan CPWD Tsunami Rehabilitation Programme hnuaiah mau hmanga siamchhuah Bamboo Mat Board size hrang hrang thahnem tak a lo thawnchhuak tawh a, hei bakah hian India ram state hrang hrang atangin order an hmu thin bawk. Mizoramah chuan a hlawm lian deuhva hralhchhuah a la ni meuh lo tih an sawi. Tunah hian Mizoram chhungah Dealer 6 an awm mek a ni.

Tun thlenga Zonun Mat Ply-in mau a hmanral tawh zawng zawng hi 20,284 Metric Tonnes a ni a, chu chu truck phur 1267 a ni.

Thlalak : Zonun Mat Ply Fellowship Biak In

He factory hi hnathawktu chhungkaw 25 laiin tunah hian an awmchilh mek a, chungte chu kohhran hrang hrang atanga rawn kalkhawmte an ni. Lengpui Presbyterian Kohhran hmalak puina-in Zonun Mat Ply Fellowship chu din a ni a, Lengpui Presbyterian Kohhran Upa pahnihin tunah hian an vil mek a ni. He fellowship-ah hian hming inziak lut pawh mi 60 an chuang ve tawh a, inziak lut lem lo engemaw zat an awm bawk. Tin, he biak inah hian nupa tuak 5 an innei ve tawh nghe nghe.
He biak in hi ni 5 chhunga sak zawh a ni a, mi 60 chuang leng tura ngaih a ni. A chhung furniture, bang, ceiling leh khuang dahna chen hian anmahni kutchhuak mat ply hmanga siam vek a ni.


Tun dinhmunah, state danga thawnchhuah tur an process mek bakah, USA lam nen pawh an indawr mek niin Pu Zonunthara, managing director, Zonun Mat Ply chuan a sawi.

Zonunthara chuan Zonun Mat Ply (P) Ltd. atan hian Bamboo Development Agency kaltlangin loan cheng nuai 70 an la tih a sawi a, chu chu tunah hian an rul tla vek tawh tih a sawi bawk.

Mau chunchangah production quality control lam khawihtu Pu Lalramnghaka chuan kum hnih leng mau hring an hmang tlangpui tih a sawi a, a len zawngah inchi hnih hawlhtlang aia te lo an hmang a ni.

Mau Mahal chungchangah tuna mau mahaldar te hian mau puitling lo an suat nasa lutuk chu uihawm an tih thu an sawi a. Thuthar lakhawmtute pawhin Mau Mahal chu Mizoramin kan thatpui lo tih sawiin Mizoram hian zau zawka chhawr tangkai dan ngaihtuah chu sawrkarin mutmawh hnar mawha a neih a hun takzet tawh thu an sawiho a ni.

Tuna mau chhawr tangkai tura hma latu lian ber leh awmchhun nia ngaih Zonun Mat Ply (P) Ltd., hian harsatna tam tak a hmachhawn a, a pawimawh berah chuan sawrkar chhawmdawlna leh tanpuina a ni. Thil siamchhuah kawngah Mizoram dinhmun nena inhne rem thei tura policy leh regulations siam rem a tul changin hei hi sawrkar hian hriatthiamna a neih a ngai. Hei bakah hian transport lam leh power lamah thil siamchhuaktute hian harsatna an tawk fo a, hei hi sawrkar hian a ngaihven a ngai a, chutih laiin a ram leilung faten kan ram chhunga kan kutkawih ngeite ngaihhlut nachang kan hriat a tul tih chu a hmun tlawhtu press mite ngaihdan pakhat a ni.

Zonun Mat Ply (P) Ltd.

* Companies Act,1956 hnuaiah April 24,1992 khan din a ni
* A-20, Zarkawt, Aizawl-ah office neiin Lengpui (Tourist Lodge bul)-ah khawl bun a ni.
* Company thil tum zingah - Mizoram leilung hausakna chhawr tangkai, a bik takin Mau; Midang tana eizawnna (Generation of employment) leh Mau chhawr tangkai dan mipui zirtir te a tel.
* Mau sawngbawlna hmunah tunah thawktu 80 vel an awm mek.
* Thawktute chenna (quarter) tha tak siam a ni a, thawktute tan hlawh bak hamthatna dang pawh siamsak a ni
* Mau hmangin thil chi hrang hrang item 10 an siamchhuak
* Tsunami Rehabilitation Program (TRP) hnuaiah Bamboo Mat Board size hrang hrang 75,785 thawnchhuah tawh a ni. A pumpuia Mau pum hman tawh zat 71,13,150 a ni.

Read more...

AJINOMOTO-CANCER LEH NATNA HRANG HRANG THLENTU (Slow poisoning of Mizoram)

Dr K Pachhunga
Chemistry Department.
Government College: Lunglei

Mihringte lei leh ka hian thil tui leh hang a hriain a duh hle. Sa hi chawhmeh hanna tel lovin an hang tui a, kan duh em em a ni. Kan ei leh in a zirin kan dam reiin kan dam rei lo a. Sahel ei chi (carnivorous) ramsate chu an ril a tawi bik a, an dam rei lo tlangpui. Thlai ei chi herbivorous-vegetarian) ramsa leh mihringte chuan pai tawihna ril sei tak an nei a, an dam rei bika chhut a ni. Khawvela dam reite an dam rei chhan an chhut dan chuan, thlai ei mi an ni a, thil ei tlem mi an ni tlangpuia chhut a ni. Tin, chenhona engthawl leh nuam nei mi an ni tlangpui. Thil engto leh rilru hmang hah lutukte an dam rei lo. Hlimna hi dam rei nan a tha hle. Mizo society- engthawl leh nuam tak mai hi dam rei nan a tha a. Nimahsela, dam rei lamah kan sang lem lo, a chhan a tam hle ang.

Pathian faka inpawlho leh lamte hi mihring hrisel nan a tha hle. Tih tak zeta rilru tawngtai (meditation emaw quite time) neih thin hi thil tha tak a ni bawk.

Kan kain tui a tih zawng apiang hi kan taksain a thatpui turah kan ngai thin. Nimahsela, a dik lem lo a ni. Thil hang leh tui kan tih em emte hi kan taksa tan an tha ber lo a. Tunlai khawvel changkang takah hian, eitur chi hrang hrang, hmawmsawm tui leh itawm tak tak a lo chhuak zel a. Puitling aiin naupangin hmawmsawm chi hrang hrang an ei nasa zawk a. Hei vang hian Mizo tleirawl leh naupang thau, buaipui ngai an lo tam ta!! Tunlai naupangte an vanneih lohna kawng khat chu, ei tur thil tui leh hang lei tur a pung zel hi a ni awm e. Khawvel thiamna hmangin sawngbawl a ni a, chungahte chuan chemical mihring tana tha lo a lo tel thin.

Mizoramah eng hun lai chhiah in nge, “Ajinomoto a lo luh a, kan hman tan?” hriat a har a. Kum 1980 chho vel atang khan kan ramah kan hmang tan niin ka hria (Ka hre chiang mai lo...hre chiang kan awm ka ring).

Ajinomoto that lohna leh hlauhawmna ngun taka zir leh thlurbingna atanga kan hriat theih, “Mipuiin hria se” tia kan tlangzarh duhna chhante chu:-

1. Thauna (obesity): Chawhmeh hanna- Ajinomoto hian kan chawei a titui em em a, min tithau a. Buaipui ngai khawp thauh luahna (obesity) a siam/thlen a ni.

2. Allergy a siam: Ajinomoto ei thinte chuan vun-vual/allergy an nei thin. Allergy hi kawchhung lamah pawh awm thei thovin kan ngai a, thawkna dawt a tibuai thei bawka hriat a ni.

3. Brain Tumor: Khawvela thiam zirna (University) hrang hranga researcher leh scientist-te zirchianna leh thlurbingna atanga kan hmuh angin, “Ajinomoto hian sazu leh mihringah thluak cancer a siam a ni,” tih an finfiah.

4. Luna vak (migraines): Ajinomoto ei thinte hian luna vak (migraines) an nei duh bika hriat a ni.

5. Zunthlum: Ajinomoto hian zuthlum(Diabetes) natna mihring leh ransaah a thlen thei.

6. Thisen sang: Kan hriat theuh angin, kan taksaah thau a tam lutuk chuan, lungdawt thisenzam liante thauvin a hnawh khat thei a, hei hi thil hlauhawm tak, kan thihpui thin a ni.

7. Mit a chhe duh (Blindness): Ajinomoto-a chemical awm hian hmuhfiah lohna a thlen thei a, mit a tihrisel lo a, mit a tidel thei hial a ni.

8. Piansualna a thlen: Nu naupaiin a ei tam lutuk chuan, fuke kim lo nau piangsual a hring thei. Nimahsela, mihringte hriselna leh vanneihna sang tak avangin, kan pumpelh thei a. Nau sawngnawi erawh an ni duh hle.

9. Hriatna hloh (Alzeimer) natna a siam: Hriatna hloh/hriat rei theih lohna a thlen thei. Mihring hriatna khawlpui hi eiin a zirin a lo danglam thei hle a ni. A awmzia chu, thluak ati chak lo a, thil kan hre rei thei lo a, kut leh ke an khur thei.

10. Lu na hrim hrim a siam (Headaches): Ajinomoto-a chemical hian kan taksa-ah harsatna hrang hrang a thlen thin a, lu na fang emaw lu na hrim hrim emaw a thlen thei a ni.

11. Pum natna: Ajinomoto-a chemical hi taksa chhungah an keh darh thei a, chung thilte chuan mihringah pum na leh harsatna chi hrang hrang a thlen thin.

12. Luruh pawp (lesions): Nausen emaw naupang chawah hian, a han nan an lo hmang thin. Ngun taka an research/zirna ziak (Literature survey) kan hmuh angin, “Naupang luruh pop-lesions/hole in the brain) an awm thin a ni. Hei hi aspartame chemical-a aspartic acids vanga lo awm thin a ni.

University hrang hranga mithiam rual (researcher) leh scientist-te hmuhchhuah leh an ziak (literature survey) atanga kan hmuh chu, “Ajinomoto-a chemical hian kan hriselna a tichhe nasa hle a ni” tih hi a ni. Khawvel ram hrang hranga cancer zirna hmunpuite sawi danin, “Chawhmeh Ajinomoto emaw chemical atanga siam chhuah- hmehhanna hian, brain cancer leh natna chi htrang hrang mihringah a thlen thei a ni,” an ti.

Mihringte thiamna thang chho zelah hian, sumpai lama intlansiakna a sang em em a. Hei vang hian eitur siamtute (company) hian, mipui hip nan an thil siamte mawihnai leh tui thei ang berin an siam thin a. Thlai, theirah, chawhmeh hrang hrang leh hmawmsamte beisei bak aia an hang tui lutuk a nih chuan thil fel lo a awm a, “A tihhanna damdawi an hmang thin a ni” tih kan hriat a tha. Nu leh pate pawh kan fimkhur a tul tak zet zet a ni. Naupangin thil ei tur hangtui leh mawi an hre si a. Kan fate kan duhsak a, ei tur kan leisak lai hian, an chhiatna tur, duhsak takin kan pe a ni thei. Vawi leh khatah kan thi mai lo a nih pawhin, zawi zawiin kan thau hret hret a, natna chi hrang hrangin min tlakbuak a, “Ajinomoto hian zawi zawiin Mizote hi min eiral mek” a ni kan ti thei awm e.

Rawtna leh ngenna: Ajinomoto hian Mizote hriselna kawng hrang hrangin a tihchhiat avangin, kan sorkar thuneitute hian khap ngei se kan duh hle (Khawvel ram changkang zawkte chuan, an khap daih tawh). An khap lo a nih pawhin, chhung tinten mahni in chhungkhurah theuh i khap ang u.

Read more...

ENGTIA AWM TUR NGE NI ANG?

Zawnglai Huang-in zawhna a dawng nual. Remchan danin rawn chhan zel pawh kan tum a, in zawhnate hi a ngai ngaia rawn tarlang lovin, in zawhna chhanna ni thei tur zawk rawn tarlan kan tum thin dawn a ni.

Nulain tlangval inleng a nei thin. I nula rim emaw i inleng neih emaw chu a hma pawha i lo hmelhriat fo tawh a ni thei a, chutih laiin i hmuh thuak tawh, eng tin tin emawa lo inhmel duh vanga bawhzui tak, in in-a rawn chuangkai ta emaw, an in-a i va len tak emaw pawh a ni thei e. Heng thu te hian inngaihzawn thu-ah awmze thui tak a neih theih a beiseiawm asin. Tarlan tawh thin angin Mizote chu in-date te chu awm ve bawk mah se, a tam zawk hi chu inrim kan la nih avangin heng thute hi kan sawi nawn leh dawn. Tlangval lam chan kan sawi rualin nula lam pawhin tih tur leh mawhphurhna i nei ve bawk tih hre tel chungin heng thu hi, nulain tlangval inleng a neih lai emaw, tlangvalin nula a rim laiin emaw hriat a tha awm e.

DING/THU NGIL TEH: Inleng neih laia thu deuh ngiai ngiai leh zawi deuh hnep hnawpa inleng hmachhawn a fuh lo ang bawkin, nula rim ve si, thu deuh ngiai ngiai, zawi hmel fahrana awm hi a mawi loh bakah a 'scoring' lo hrim hrim. Heng kan sawi avang hian sipai thutin, sipai dinin khawng taka thut leh din emaw a tul kan tihna a ni lo. Mi pangangai awma awm a tawk kan tihna zawk a ni.

KE HRUT HNEK HNUK: Tlangval emaw nula emaw, kal paha ke hrut hnek hnuk hi chu a fuh lo. A thatchhiat hmel tawp. Mahni ke pawh khai kang tha peih lo chuan, eng tin nge nang teh lul kha a enkawl thiam theih ang che? Kan sawi awmzia chu ke hrut hnuk hnuk hi a mawi lo a, a thatchhiat hmel a, inrintawkna an neih loh hmel bawk. Chuvang chuan i ke pen pawh ngun taka lo thlirtu tan chuan a mawiin a nalh, a zangkhai, phurawm leh inringtawk tak chunga ke pe te hi a lo thlirtu tan chuan hmuhnawm a ni. Sipai parade anga kal chat chat erawh tum kher a ngai lo.

MITMENG MAWLH HI: I inleng emaw i nula rim emaw chu ngun takin chiang deuh kek kawkin a mitah tak han en sak teh. I ngam em? Men no tum vanga men rum palh awm thei a ni tih theihnghilh lo la. Chiang taka a mit-a i en ngam a, rei lo deuh i'n thlir vang vang hnu-ah a awmzia i tawng fiah mai ang. Hei hian amahah beiseina awm dan te, duh leh duh loh te pawhin awmze thui tak a nei dawn chiang. Mit meng hian awmze thui tak a nei. Meng no tum vel vanga lo in hnawih nasat lutuk erawh a fuh chuang lo.

INNGAIHCHAN TAWN: In han inkawm a, titi a kal fuh viau a, mahni tui zawng leh nuam tih zawng in sawi a, chutiangah tak chuan inngaihchan tawn a tha hle. Mipa zawkin ngawih han chuh thiam deuh te a fuh mai thei. Ngawih chuh tih khan ngawih reng lam a ni lo a, hmeichhia khan a duhzawng han sawi hmasa se, chumi hnuah mipain mipa takin a duhzawng a sawi ve ang chu kan tihna a ni. Hmeichhe tawng tam lutuk a mawi lo kan tih laiin mipa tawng tam leh lutuk pawh a mawi chuang lo. A awmzia ber chu inngaihchan thiam a pawimawh hle a ni mai.

Read more...

Monday, September 6, 2010

Sodom leh Camera

A bialpa hmaah nula pakhat a inphelhruak a, a bialpa chuan duhtawkin a thla a la a, mahse, a darh ta si!

"Ka rilru a dam thei lo... Rilru chu a na duh khawp mai. Ka ngaihtuah chhuah chang hian ka mittui a tla thin," tiin chu nula chuan a dinhmun Zozam Weekly a hrilh.

He nula hian "teen ka la ni" a ti a, kum 19 aiin a la upa lo tihna a ni. Mahse, tleirawl te ni mah se khawvel hmaah saruak leh inhawng sain a lang ta a, a mang a ang hle.

"A....inngaihzawn lai thil a nia, kan lo inringtawk bawk a ni ang..." a ti a, "Thlalak hi ka ngaina lo a, lak pawh ka la ngai mang lo. |awngkam an thiam te pawh a ni ang, a... ka at vang a ni ang. Ka in-pose a, kan ti ve a ni mai," a ti bawk.

He nula dinhmun anga ding hi Mizo zingah sawi tur an awm ta nual mai. Mahse, ani chu a vannei hlauh; a thlalak darh ta hi mipat hmeichhiatna an hmang lai a ni lo a, inphelhruak 'naran' mai a ni. (Tunlai khawvelah chuan, hetianga vanduai rau rau-ah mipat hmeichhiatna hmang lai ni lote chu "saruak thlalak naran" tiin an sawi theih ta der mai!)

NGO pakhat- New Life Home Society chuan nawhchizuar 300 vel zet nun kawng dika hruai tumin an enkawl a, an zinga thenkhat chu anmahni dawrtute'n thla an lo lak thin avangin an mangang thin.

"Anmahni dawrtute hian an hriat miah lohvin mipat hmeichhiatna an hmanpui laiin thla an lo la a, a hun laia an ruih avang te'n an lo hre lo a, an hriatchhuah hnu-ah chuan an mangang thei khawp mai," tiin New Life Home Society project manager N Samuel-a'n Zozam Weekly a hrilh.

Nikum lamah khan he NGO te'n an enkawl mek nawhchizuar pakhat chuan tiang thilah hian harsatna a tawk a, police te hnenah a tlanlut ta tawp mai a ni. Police te'n an lo pui a, chu nawhchizuar kawmtu chu hrechhuakin, a mobile phone handset-a video chu an paihsak ta a ni. Chu nu chu a lawm teh asin!

Nawhchizuar dawrtute zingah chutianga thla la ru chu an awm thin a, mahni ngaihzawngte nena an khawsa lai ngei la ru thin pawh an awm. La ru mai ni lo, a tu ve ve pawhina an remtih dunna ngeia video-a la thin pawh an awm. Chung chu research tih ngai lo khawpin a chiang awm e.

Mi tam takin mipat hmeichhiatna hmang lai video an nei a, saruak thlalak ve hrim hrim a tam hle bawk. Mi hriat hlawh takte pawh an awm nghe nghe. Hemi chungchang hi tun hnai kum hnih/3 vel kal taa Mizoram titi ber pakhat pawh a ni.

YWCA Family Councelling Centre-a councellor Lalhriatpuii chuan: "Blue film lei tur a tam em em a, internet atangin duhtawkin a download theih bawk. Chumi hnu-ah thiante nena titi-na ber a ni zui a, hei vang hian sex hi kan pawisa lo hle a, thla han lak te pawh kan hreh ta lo a ni thei ang," tiin a ngaihdan Zozam Weekly a hrilh.

"IT khawvel ken tel a ni a, internet atanga blue film download tur a tam bakah camera ni se a tam tawh em em a, inkhuahkhirh hleih theih a ni lo. 'Ti suh' tih ringawt theih a ni lo. An film enah te hetiang a tam chuan, sawi tawh angin, pawisak lohna a lo piang a, camera a tam si, mobile phone hmang pawhin duhtawkin thla a lak theih a, miin sex an hmang duh a nih chuan thla han lak mai pawh a awlsam em em a ni. Sap kan ngaisang a, an awm dan kan copy a, mipat hmeichhiatna hman khawloh pawisa miah lote film en tur a tam si," a ti bawk.

"Hmeichhiate hian mipa hi heti lamah hi chuan ring lo se a dik ka ring. An insum thei lo a, sex an lo hmang a nih pawhin thlalak hi chu duh lo tawp rawh se, miin an lo la ru a nih chuan thudang a ni. Hmeichhiate hi mipa bumin an awm tur a ni lo," tiin thurawn a pe a ni.

"Mobile phone te a awm tawh a, awlsam takin thlalak leh video te kan inthawn thei a," tiin psychiatrist Dr C Lalhrekima chuan a ngaihdan a sawi.

"A thuhrimah tun hma kha chuan hetiang hi a tih theih loh. Thlala tur chuan photo house-a kal a ngai a, a inphelhruah theih loh tluk a ni. Tuma'n hmelhriat lohte hmaah an inphelhruak duh lo ang. Tunlaiah erawh chutiang a ni tawh lo a, mahni room chhungah bialpa te nen chauh te an awm a, tawngkam thiam deuhva mipain an han thlem chuan an tlu ta mai thin ni tein a lang," a ti bawk.

Sex video chhuichiangtu Synod Social Front lam chuan 95% chu mahni duhthu ngeia lak niin an sawi.

October ni 27, 2008-ah khan Mizo sex video chungchang zirchian an rel a, chumi bawhzui chuan Social Front hian an zir ta a ni. August ni 26-ah khan Synod Social Front hian Seminar-cum-Workshop huaihawtin an thil zirchhuah hi an thet a ni.

"Heng film-a 95% hi chu anmahni duhthu ngeia mobile phone camera-a an lak, midang an entirte'n an copy-sak atanga darhzau ta niin a lang ber a. Camera pangngaia midangin an laksak hi chu hmuh theih chinah video clip pahnih a awm a. Pakhatah hian hmeichhia hi hrai ruih niin a lang a, pakhat zawkah hian hmeichhia hi Manipur lam nula (Mizo hnahthlak) niin a hriat a, ani hi chu mihur kan tih ang hi niin a lang," tiin research titute chuan an ziak.

Social Front hian sex video clip 50 an zir a, "Sex video clip-te hi hmeichhe remtihnaa lak ni ngeiin a lang bawk," an ti.

"Sex video-ah hian nupaa khawsa lai hi pahnih a awm a, hei hi chu midang en atana ti lovin anmahniin a hnua an en atana lak niin a hriat a. Mahse, an lakna camera a chhiat avangin a cassete a tang a, siam tura an dahnaah a siamtuin a tih leak-out a ni," an ti bawk.

Synod Social Front buatsaih, Seminar-cum-Workshop-ah hian Vanlalrema Vantawl leh Laltlansangi Fanai te'n 'Pornography and Sex Video: The Present Scenario' tih paper an buatsaih a, anni hian sex video an hmuh theih ang ang 70 lakhawmin an zir a, chuta an thil hmuh chu paper-ah hian an tarlang a ni.

"Sex video hi eng zat chiah nge awm tih finfiah a har hle a, Mizo telna ni ngeia hriat hmuh theih ang ang 70 lakkhawm a ni. Heng atanga a lan dan chuan mahni duhthu renga la hi 62.85% an ni a. A bak 37.14% (a bikin hmeichhia) chuan mipain camera/mobile phone-in an la tih an hre lo," tiin paper-ah hian an ziak.

"Hmeichhe thenkhat chu rui chatthla an nih loh pawhin rui, tang hlei thei tawh lo an ni a, pawngsuala chhal ngam video 6 aia tlem lo a awm bawk," an ti.

"Mipa leh hmeichhia 1, a ruala inpawlna leh mipa 1 leh hmeichhia 2 a ruala inpawlna video pakhat ve ve a awm bawk a ni," an ti bawk.

"Mizo thalaite hi sex lamah kan inthlahdah sawt hle niina lang, anmahni bakah zirtirtute lam pawhin an pawm," an ti a, "Sex video-a a lan danah thenkhat hi chu hmeichhe tihmualpho tumna rawngkai ni theiin a lang a, fimkhur loh vanga putru a awm bawk. Hmeichhe rui, che thei lo, remchanga mipain a lakna video emaw lo ruahman lawkte pawh niin a lang," an ti bawk.

Synod Social Front lam chuan: "Heng saruak thlalak leh sex video-te hi a tam ber chu mobile phone hmanga inthawndarh niin a lang," an ti.

New Life Home Society project director N Samuel-a chuan tiang hian a ngaihdan Zozam Weekly a hrilh:

"Mizo sex video-a langte hian mipat hmeichhiatna hi an vawi khat hmanna a ni lo tlangpuiin a lang a, sex an hmanpuite nen vawi 2/3 an hman hnu-ah thlalak an ngam ta thin niin a lang," a ti.

"Intihtheihna te a ni thei a, mawl vang a ni thei bawk a, saruaka thla la lo tur leh sex hmang lai video-a la lo tur hian inzirtir kan ngai khawp mai," a ti bawk.

Read more...