Friday, August 26, 2011

C Pahlira kha

Mite chuan mi ropui leh chhuanawm niin an hria a, amah ka hmuh dan leh mi hriat dan a inan leh an loh chu thuhran ni se, amah hi ka kawm ve tawh tih sawi ka chak tlat. Chu chu a sulhnu chauh hmuh tur a awm tawh hnua a taksa ka thlah vena ni rawh se.
Tunge ka nih a hre lo a, tlai hnih a titi ngaithlaa a ina kal bak chu hmun danga kan inhmuh pawhin
ka be lem lo. Ka thiam loh liau liau a ni, sawi zui lo ang. Mahse, amah ka hriat reng nana thu tlem tal ziah ve erawh bain ka inhria.
A thih thu ka hriat khan, ka hmuh dan sawi ve dawn ila, 'eng tin nge ka sawi ang?' tih ka ngaihtuahnaah a lo lut a; 'genius' tih tur a nih ka'n ring phawt a. Ka ngaihtuah zui a, "Mi hlawhchham a ni em?" tih a lo lut leh. 'Mi hlawhchham' han ti dawn ila, Zofate'n kan hriatrengna tur chu a sulhnu, a hnathawh chu a ni si.
Keia ngaihah chuan mi hlawhchham tih hian amah a tinep pha lo a, a chhungte leh amah lainattute tan chuan a lawmawm lo mai ang em aw, ka ti deuh. Tichuan, 'dreamer' tih te ka'n tum chhin a; chu pawh chu college ka kal laia college week motto atana "dare to dream" leh "follow your dream" tihte kan hotute'n an hman mawi ka tih em avanga ka ngaihtuah chhuah a ni. Mahse, chutiang \awngkamte pawh chu a hmangtu azirin \awngkam mawi a ni lo ve thei tho awm e. Engpawhnise, mihring - hmathlir thui tak nei chu niin ka hria. Hmathlir chu suangtuahna khawvela innghat ni maiin ka hria a, sapho chuan a taka thleng si lo thil ropui taka suangtuah chungchangah hian "castle in the air" tih \awngkamte pawh an nei ni awm tak a ni.
Pahlira khan hmathlir a nei a, chu a hmathlir tihhlawhtling tur chuan ruahmanna a nei a, tihhlawhtlin tumin a penchhuak bawk. Mi chuan ruahmanna an siam dawnin, tunlai \awng takin research an nei a, data an lakhawm \hin. Pahlira chuan hmathlir a nei a, suangtuahna/dream a nei bawk a, chumi tihhlawhtling tura a 'resource' pui ber chu rilru huaisenna a niin ka hria. A 'resource' leh Mizona chu \hen hran theih niin ka hre lo bawk. Hmathlir, suangtuahna leh huaisennate chu ruahmanna siam tura thiamna a neih chhun nen pawh a khaikhin theih ang. Chu thil pathum hmang chuan Mizoram awm dan tur ruahmanna a siam a, chu ruahmanna chu kum zabi chanve zet a liam hnuah Mizorama khawpui lian deuh leh pawimawh zualte innghahna chu a la ni reng.
Ruahmanna siam dan chu university zawng zawng deuhthaw a\angin a zirchhuah theih a, Pahlira thiamna neihte chu khawi university mahin zirtir chhuah an intiam thei lo a, a 'resource' pawh khawvelin pek ngei a intiam thei lo. Miin eng tin tin emaw experience a\angtea an hmuchhuak a nih ngawt loh chuan. Engpawhnise, thiamna sang zawk, data leh resource \ha zawk nena tunhnua ruahmanna siam lehte aiin Pu C Pahlira ruahmannate chu Mizoram hian a la \angkaipui zawk ti ila duhthawh lutuk kan ni lo ang. Ruahmanna awmze nei siam tur hian university leh khawvelin a pek mai theih loh thil \ul tak a awm tihna pawh a ni mahna.
Aizawl khawpui hi ruahmanna \ha tak awm ni se a hlawk dan tur ka ngaihtuahnaah a awm fo a, kum tin leimin vanga chhiatna thleng a tlem zawk ang tih chu thudik chiang sa a ni. 'Disaster management' lama sorkar senso tlahniam tur chu thuhran ni se, ni thum ni li ruah a sur buan buan chang pawha thlamuang taka awm theihna tur kha a ni hlu ber tur nia lang chu. Chutiang chu ni se kei chuan Aizawl khawpui hi tourist hiptu \ha tak a nih nghal mai ka ring. Mahse, Aizawl khawpui hi 'tourist hiptu' ni se ka tih ngawih ngawih pawh ka hre chuang lo, thil pakhat erawh chu a mi chengte hi tun aiin an hrisel zawk ang, an hmel\hat hlawm hle na a, tun aiin an hmel\hat ka ring tlat bawk. Lirthei a tlo ang a, 'fuel' an hmang tlem ang a, boruak a thianghlim zawk ang. Ke-a kal a hahdam zawk ang a, hmun \henkhatah chuan thirsakawr pawh a hman theih hial ang. Sum leh pai zawng pawhin chu chu thil awmze nei leh hlu tak a nih ka ring. Khawpuia 'public transport' \ha lo hian economy thui tak a nghawngin ka'n hre ve ngawt a!
Heng thilte hi kei chuan 'informal'-a 'information' tam tak ka dawn hnua ka ngaihtuahnaa lo awm a ni a, chuti chung pawhin chance nei ta ila, hma ka la ang em aw? Chu mai a ni lo, ka lo ngaihtuah dante hi thudik niin \an tur ni se ka \an ngamin ka peih tak tak ang em? Chutiang vel chu ka ngaihtuahnaah a la awm tho. Pu Pahlira chuan khawpui \ha tak awhna rilru a nei a, mahse, ka dawn ang information chu a dawng lo. Chuti chung chuan ani chu huai tak leh rilru nghet tak puin a pen chhuak a ni.
Min hrilh dan chuan Aizawl khawpui tana ruahmanna a siam khan mi nuai nga len hal halna tur a ni. Chhim lamah Melriat, hmar lamah Sihphir, chhak lamah Tuirial, thlang lamah Sairang. Inkalpawhna kawng awm dan turte pawh a riruat a, ngaih pawimawh hmasak \ul nia a hriatna laiahte chuan kawngte pawh a zawng. A kawng zawnte chuan a hmathlir hmuhthiampui ve lote zah leh ngaih pawimawh a hlawh lem lo a ni ang, a \hen chu a ping leh a, a \hen tihhlawhtlin lohvin a thamral a, a thei theiin an nek bawk a ni ber. Chuti chung chuan kum 50 zet a liam hnu-ah pawh Aizawl khawpui tan chuan 'nerve' pawimawh ber pakhat a la ni hlawm.
Aizawl khawpuia mi nuai nga vel an khawsak dan tur a mitthla lai a\anga kum 50 zet a liam hnuah pawh Aizawl khawpui chu sawi loh a district pumah mi nuai nga an la awm lo thung. Chu chu thil atthlak mai a ni em? A lo nih chuan C Pahlira hi a lo fing hle ang tih a hlauhawm awm mang e. Mahse, a mitthla ni lo, a taka a thawh chin hian Aizawl khawpui chu a dawl tawh lo a, chu pawh thuneitute zingah C Pahlira hmuh chen hmu an awm loh vang ti ila a sual lo ang. Chuti ni lo se a tira kawngpui zauhna tur feet 15 an ruahmante tal chu a him ang a, Aizawl khawpui hian traffic jam vang harsatna leh buaina a tawh mek hi a tawk kher lo tur.
Suangtuahna leh hmathlir \ha tak awm mah se a tihhlawhtlin chu thil awlai a ni lo. Mi tam tak ang chu ni se Pu Pahlira suangtuahna pawh hmalak ngaihna awm lovin leh engmah chhui tur awm lovin a thamral vek ang. Mizoram inrelbawlna naupang tak chuan record mumal takin a vawng lo a, ani- office hnathawh dan phunga experience chhuan awm tak nei pawh ni bik lo chuan record a nei bik lo.
Mahse, a suangtuahna leh a hnathawh tihhlawh tlinna tur sum sorkar a\angin beisei tur a awm lo tih chuan a tibeidawng ve lo a, kut kuangkuahin a awmtir hek lo.
Ram an sem a, a kawng tur an ruahman bawk a. Chu ram sem feet 100X60 chu kawngin a pawh a ngai a. Ram neitu chuan jeep kal theihin ama kawng tur a sial tur a ni. A ram thleng kawng a sial hnu-ah district council sorkar chuan 'pass' siamsakin a lo pe chauh \hin. Sorkar sum bawm a hranpaa sawk hek lovin kawng engemaw zat chu sial zawh a ni ta hial mai. Mahse, harsatna dang a la awm ta cheu; ruam leh kawrin kalkawng a dangchat a, inkalpawh mumal theih lohna hmun a awm nual. Sorkar a\angin chung ruam leh kawr chunga lei (bridge) dawhna tur sum chu beisei ngaihna a awm si lo. Lei tel lo chuan kalkawng hi kalkawng a tling lo a, chutah pawh thing dawh kai ringawt ni lo, hautak zawka siam te a la ngai leh ta nghal. Kawng siala ram neitute hnenah chuan 'cheng 50 zel rawn thawh rawh ule' an ti ta ringawt mai. Anni pawhin phunnawi lovin an thehkhawm liam liam ve mai bawk. Mahse, sorkar sum bawmah erawh an thehlut phal lo.
"Sorkar sum chu hman leh dawnin dan zawm tur tam tak a lo awm a, a buaithlak," tiin thlirlawktu C Pahlira chuan a sawi. District council-a an head clerk hnenah an pekhawm a, ani'n him takin a lo vawng a, chu chu ruam leh kawra inkalpawhna tur siam nan an hmang ta a ni.
Pu Pahlira'n Aizawl a ruahman lai kha chuan Aizawl chawhmeh zawrhna hmunpui ber ni ta New Market chu 'Sakawrpu Lane' tih a ni a, Assam Rifles sakawrpute an awm \hin. Aizawl khawpui hian chawhmeh zawrhna hmunpui a neih \ulin a hria a; Delhi khuan Aizawla sipai ram zau tak mai chu a ngai pawimawh lua lo niin Pahlira chuan a hre bawk a, Aizawla Assam Rifles commandant a dawr ta a ni:
"Sakawrpu lane hi in sawnchhuak tur a ni. Sipaiah lal ber i ni a, kei civil-ah ka thu ber bawk. Keini pahnih kan inrem chuan a tawk mai," tiin.
Sipai lal pawh chuan a lo 'aw' ve mai bawk. Assam Rifles-te chuan tuna New Market-a an sakawrpuho chu Babaji Veng lamah an sawn thla ta a, sakawr inte chu chawhmeh zawrhna tura chei a lo ni ta a ni. New Market hmun tur pawh tun aia zau fe-a ruahman a ni nain a hnua " mi thiltitheite'n" an hlep tam deuh ni awm tak a ni. Thakthing khamah pawh bazar in ropui tak sak turin ruahmanna siam a ni a, mahse, ruahmanna chu a piangchhuak zo lo, mimal in a ding zawk fur bawk.
Shivaji Tilla leh Khatla kawnte pawh sipai ram vek a ni a, mahse, ziak pawh ni lo \awngkain an va dawr a, sipai chuan civil tan an lo pe ta a ni.
Hetih lai hian Venghnuai field a\anga kawngpui rawn kala, Republic Veng-a rawn phei, Venghlui tan tlanga Babaji Venga kal zel a, Lammual hnuaia kal zel, Modern English School bul kawng kawi lai taka chhuak tur pawh tun thlengin a la tlang lo a; tlak lampang kawngpui, CP Road tia vantlangin a sawi mai, Khatla kawna chhuak tur pawh Assam Rifles lamin an hnawh ping leh tawh bawk.
Aizawl khawpui tan chauh ni lo Lunglei, Champhai, Kolasib, Serchhip leh Vairengte tante pawh C Pahlira chuan ruahmanna a siam a, Lunglei, Kolasib leh Serchhipahte chuan hma pawh a la hman nghe nghe. Mahse, ram buaiin a nang a, zinchhuah a harsat avangin a chhunzawm thei ta lo a ni. A zinchhuah theih loh avangin Aizawl khawpuiah a insawrbing theih phah ta thung.
Pu Pahlira chuan Mizoram mihring zawng zawng khawpui nuam taka cheng vek turin a duh a, a duhthusamah chuan khaw 700 vel chu khaw 10 vela chen khawm hi a ni. Chu erawh chu a beisei ngam bik lo a, khaw 100 vela insawikhawm theih erawh a beisei.
Hengte hi C Pahlira thil tih tlem azawng chu a ni a; ka ngaihtuahnaa awm fo erawh chu engatinge a hun lai khan khati taka 'urbanisation' a lo tuipui tih hi a ni. Sawi awm lo a ni emaw, tunlaia 'urban
history' an tih ang chite hi a zir chu sawi loh a hre hman pawn ka ring lem lo! 'Mizo a dah ropui lutuk hi hetiang ngaihtuahna, suangtuahna leh hmathlir neihtir a, hnathawhtirtu a ni thei ang em aw?' tiin ka ngaihtuah \hin.
A Mizona leh hnam rilru chu midang \awngkam a\angin ka hre \hin. Kei chuan Aizawl khawpui ruahman chungchanga a titi ngaithla turin ka va pan kha a ni a, politics pawh a sawi kai. Mahse, zep nak emaw ngaihthlak chin ka nei alawm. MNF-in Zoram independence an sual laia India hnuaia Mizote awm rih \ha ti zawktu Mizo Union hruaitu, Mizote chu independent awm tak ni mah ila thil harsa a nih dawn avangin India hnuaiah awm rih ila, chuta dinhmun \ha taka awm chu a hahdamin a finthlak a, independence sual chu thil atthlak leh awmze nei lo leh \ul ber a ni lo tih ngaihdan nei ni turah ka lo ngai a ni. Chuvang chuan politics chungchanga a titi chu ka chhinchhiah tlem a, sawichhawn tur pawh ka nei ve meuh lo.
Amah kawm nasate chuan Zohnahthlak insuihkhawm hi a beisei tlat thu an sawi \hin a, a rin loh zawngin politics her mah se a duhthusam her chhuahpui tura hun \ha zawk a lo thlen leh a beisei niin an sawi. Zoram independence hi hmuh phak chak tih an sawi pawh ka hre \hin.
Engpawhnise, a suangtuah leh beisei, tihhlawhtlin tuma hma pawh a lo lak tawh 'urban state Mizoram' chu a la hla viau a, khawpui nuam tak din a tum chu thil ho ang reng tak, 'traffic' vangin a buai ta a ni ber e. Chutiang bawkin 'independent Zoram' leh 're-unified Zohnahthlak' hmel pawh a la lang lo a, India sorkar hausakna inchuhin unau kan inmelh hrek hrek chu a nih hi. Thil pakhat ka la sawi leh hram duh chu- a suangtuahna leh duhna lian tak, tlahniam ve mai mai ngai lo chuan a rinawmna leh dik nia a hriatna a hruaisual mai mai lo ni-a ka rin thu hi a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment